Szopka krakowska jako zjawisko folkloru krakowskiego na tle szopki europejskiej

Boże Narodzenie jest jednym z najważniejszych i najpopularniejszych świąt chrześcijańskich. Wiąże się ono z licznymi obrzędami, wśród których istotne miejsce zajmuje szopka. Początki jej sięgają kultu żłóbka betlejemskiego, a św. Franciszek z Asyżu nadał jej nową, atrakcyjną postać. Szopka w wielu odmianach istnieje na całym świecie, jednak do najbardziej oryginalnych form zalicza się powstałą w XIX wieku szopkę krakowską.
Celem monografii jest prześledzenie rozwoju szopki krakowskiej jako fenomenu kultury miejskiej. Aby szopkę krakowską ukazać na tle szerszego zjawiska kultury europejskiej, wiele uwagi poświęcono wizerunkowi szopki włoskiej, francuskiej, hiszpańskiej, portugalskiej, niemieckiej, austriackiej, czeskiej, słowackiej i węgierskiej.
Wyjątkowość szopki krakowskiej zauważyło i doceniło liczne grono specjalistów, ale także wielu wybitnych artystów. Miłośnicy tej tradycji w 1937 roku zorganizowali Pierwszy Konkurs na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską. Konkurs ten, organizowany przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa trwa do dzisiaj i cieszy się dużym powodzeniem tak wśród twórców, jak i publiczności.
Celem książki jest też prześledzenie rozwoju szopki budowanej specjalnie na konkurs poprzez przedstawienie najbardziej kreatywnych szopkarzy i ich dzieł. Integralną część pracy stanowi materiał ilustracyjny sprzężony z poszczególnymi jej rozdziałami: od żłóbka betlejemskiego, przez wybraną ikonografię Bożego Narodzenia, przykłady szopek europejskich, polskich, aż do bogatego materiału ilustracyjnego związanego z szopką krakowską, historią i przebiegiem konkursu, a także fotografiami wybranych obiektów ze zbiorów MHK.


Spis treści:

Przedmowa - Michał Niezabitowski

Wprowadzenie
Geneza świąt Bożego Narodzenia i ich obrzędowość
Cel i zakres pracy, źródła, piśmiennictwo

Rozdział 1.
Szopka w Europie i w Polsce
Geneza kultu Bożego Narodzenia. Kult żłóbka betlejemskiego źródłem początku obchodów święta Bożego Narodzenia. Spory i rozłam w Kościele. Ustanowienie daty obchodów święta Bożego Narodzenia
Św. Franciszek z Asyżu. Pierwsze jasełka i pierwsza msza pasterska w Greccio. Pierwsze wizerunki Bożego Narodzenia
Średniowieczny dramat liturgiczny
Bazylika Santa Maria Maggiore w Rzymie. Rzeźby Arnolfa di Cambio
Szopki w Europie: Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia, Niemcy, Austria
Opis szopki czeskiej Nesty de Robeck. Szopka słowacka, węgierska, wertep
Geneza szopki polskiej. Figurki z klasztoru Klarysek w Krakowie. Jasełka według Jędrzeja Kitowicza i Jana Stanisława Bystronia
Szopka kolędnicza i kolędowa - rozróżnienie terminów
Najstarsze wizerunki szopki według Jana Piotra Norblina i Kajetana Wawrzyńca Kielisińskiego
Współczesne szopki kościelne

Rozdział 2.
Szopka w Krakowie. Proces rozwoju krakowskiej szopki kolędowej -  jej rozkwit i upadek
Pierwsze znane opisy szopki krakowskiej według Kazimierza Girtlera i Ambrożego Grabowskiego. Pierwsze publikacje tekstu szopki krakowskiej Władysława Ludwika Anczyca i karola Estreichera (starszego)
Szopka Michała Ezenekiera z końca XIX wieku. Motyw kopuły i gwiazdy
Jasełka domowe w Krakowie
Wpływ szopki krakowskiej na twórczość artystów młodopolskich. Kabaret Zielony Balonik
Mistrzowie szopkarscy: Michał Ezenekier, Władysław Owsiński, Walenty Malik
Spektaklowa szopka kolędowa przed i po I wojnie światowej
Widowiska szopkowe organizowane w Miejskim Muzeum Przemysłowym w Krakowie

Rozdział 3.
Szopka krakowska budowana specjalnie na konkurs
Pierwszy w 1937 roku i drugi w 1938 roku konkurs "pod Adasiem". Szopka w okresie II wojny światowej
Wznowienie tradycji konkursów szopkarskich w 1945 roku. Jurorzy konkursów. Dział Folkloru i Tradycji Krakowa MHK
Definicja szopki krakowskiej. Warunki uznania szopki za krakowską
Nagrody i kryteria nagradzania
Przebieg konkursu "pod Adasiem"
Wystawy pokonkursowe
Rozwój szopki budowanej na konkurs. Szopkarze i ich dzieła. Szopka w zbiorach MHK
Wystawy krajowe i zagraniczne

Podsumowanie. Szopka krakowska jako zjawisko folkloru miejskiego. Fenomen szopki krakowskiej

Bibliografia

Spis ilustracji

Kraków Nativity Scene. A Creation of Kraków Folklore against the Background of the European Phenomenon - A Summary
Trans. by Tomasz Tesznar

Indeks Osobowy
Krzysztof W. Zięba