Trasa obronności

Pierwsze potwierdzone w źródłach informacje dotyczące fortyfikacji Krakowa pojawiają się w przywileju wystawionym w 1285 r. przez Leszka Czarnego. Zezwalał on mieszczanom na budowę murów. Przez kilkaset lat fortyfikacje były rozbudowywane.
Obowiązek obrony miasta spoczywał na mieszkańcach zrzeszonych w cechach rzemieślniczych, które strzegły przeznaczonych im baszt i bram. W 1684 r. na fortyfikacje Krakowa składało się 8 bram i 47 baszt. Ich utrzymywanie było dużym finansowym wyzwaniem dla władz miasta nękanego w drugiej połowie XVII i XVIII w. z jednej strony przez nieprzyjacielskie wojska, a z drugiej przez, zarazy i kataklizmy.
Na początku XIX w. ze względu na zbyt duże koszty utrzymania oraz przestarzały system obronny, mury miejskie zostały rozebrane. Dzięki staraniom prof. Feliksa Radwańskiego i Jana Librowskiego udało się obronić przed zniszczeniem północny odcinek murów składający się z bramy Floriańskiej, baszt Pasamoników, Stolarskiej i Ciesielskiej oraz budynku dawnego arsenału miejskiego.
Pracownia Dokumentacji Architektury i Zmian Urbanistycznych Muzeum Historycznego Miasta Krakowa od początku XXI w. odtwarza w wersji cyfrowej wygląd poszczególnych odcinków dawnych murów miejskich. Oto najważniejsze elementy fortyfikacji Krakowa, przedstawione w wizualizacji cyfrowej.

Brama Floriańska z przedbramiem i z wieżą bramną Kuśnierzy (1307 r.) broniła dostępu do północnej części miasta i była główną bramą Krakowa. Od XIV w. ciągle ją rozbudowywano. Najpierw powstało przedbramie o długości 10 m, tzw. krótka szyja,, sięgające do wewnętrznego stoku fosy. W czasach panowania Władysława Jagiełły szyja została przedłużona do zewnętrznej krawędzi fosy i zakończona wybudowaniem kolejnej bramy wjazdowej. Na jej przedpolu powstała nowa fosa zewnętrzna. Pod koniec XV w. do przedbramia głównej bramy miejskiej został dobudowany rondel, który dopiero w XIX w. nazwano Barbakanem.

Brama Sławkowska z przedbramiem i wieżą bramną Krawców (1311 r.) była, po bramie Floriańskiej, drugą co do ważności bramą miejską. Tu zaczynał się Trakt Śląski prowadzący do Wrocławia. W baszcie mieszkał rurmistrz, który zarządzał rurmusem – dawnym wodociągiem, który funkcjonował w Krakowie na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych.

Brama Grodzka z przedbramiem i wieżą bramną Złotników (1298 r.) broniła dostępu do Krakowa od południa, od strony Stradomia i Kazimierza. Wraz z fortyfikacjami wzgórza wawelskiego stanowiła bardzo mocny punkt obrony. W razie ataku broniona była przez wpływowy cech złotników. Podobnie jak w innych basztach, trzymano w niej uzbrojenie, którego można było użyć w razie zagrożenia.

Brama Szewska z przedbramiem i wieżą bramną Białoskórników (1311 r.) znajdowała się przed rzemieślniczym przedmieściem Garbary. W XVI i XVII w. była również nazywana broną Szewczą lub Świecką. Najpierw broniona była przez szewców, a później białoskórników, zajmujących się wyprawianiem skór. W bramie tej była umieszczona artyleria – w 1626 na jej czterech kondygnacjach znajdowało się 8 dział. Brama była wybudowana na podmokłym gruncie, co powodowało m.in. pękanie murów, a w konsekwencji ok. 1645 r. zawalenie się bramy.

Oprócz funkcji obronnych Brama Floriańska wraz z Barbakanem miała ważne znaczenie ceremonialne zarówno w funkcjonowaniu miasta, jak i całego kraju. W tym miejscu uroczyście witano legatów papieskich, posłów cudzoziemskich oraz przyszłe żony królów. To tu były organizowane triumfy zwycięskich wodzów i to tutaj rozpoczynała się Via Regia – Droga Królewska. Uroczyste ingresy monarsze, czyli wjazdy koronacyjne, rozpoczynały się na Kleparzu przy kolegiacie św. Floriana. Na dziedzińcu Barbakanu nowy monarcha był witany przez rajców miejskich, przy ul. Floriańskiej gromadziły się członkowie cechów rzemieślniczych, bractw, kleru, z której pochód monarszy podążał na Wawel. Uroczyste ingresy koronacyjne rozpoczął wjazd królewicza francuskiego Henryka Walezego, który odbył się 18 lutego 1574 roku. Ostatni wjazd koronacyjny miał miejsce 14 stycznia 1734 r., kiedy Kraków witał króla-elekta Augusta III Sasa.

Celestat (z niem. Zielstätte - strzelnica) to siedziba krakowskiego Bractwa Kurkowego/Towarzystwa Strzeleckiego – organizacji, która w okresie staropolskim szkoliła (z racji braku stałego garnizonu w mieście) mieszczan w posługiwaniu się bronią i obronności krakowskich fortyfikacji. Pierwotnie (do 1794 r.) siedziba bractwa mieściła się w okolicy dawnej bramy Mikołajskiej (VI), natomiast od 1837 r. w specjalnie wzniesionym budynku na rogu ul. Lubicz i Brackiej, nazwanym Celestatem.
 
W siedzibie Bractwa, która obecnie jest jednym z oddziałów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa prezentowana jest wystawa stała Krakowskie Bractwo Kurkowe i obronność miejska. Podzielona na dwie części ekspozycja w szerokim ujęciu przedstawia dzieje organizacji: w części pierwszej od czasów nowożytnych do upadku I Rzeczypospolitej – jej zaangażowanie i wkład w rozwijanie umiejętności posługiwania się bronią (zwłaszcza strzelecką i palną) mieszczan krakowskich oraz w części drugiej – szeroko pojętą działalność społeczną Towarzystwa Strzeleckiego od momentu reaktywacji w 1837 r. do czasów współczesnych. W pokaźnej części wystawy zaprezentowano uzbrojenie jakim posługiwali się mieszkańcy Krakowa w dawnych wiekach (kusze, hakownice, strzelby, halabardy, szpontony itp.) oraz zrekonstruowane fortyfikacje Krakowa. Uwzględniono również drogocenne pamiątki i artefakty (tzw. klejnoty) wiążące się bezpośrednio z funkcjonowaniem samej organizacji oraz jej zwyczajowymi przywódcami – królami kurkowymi. Są to m. in. portrety, wartościowe dary abdykacyjne, przedmioty podarowane przez władze zwierzchnie (np. srebrny serwis – dar cesarza Franciszka Józefa I), puchary, kielichy oraz odznaczenia.