Kraków 1944

Muzeum Krakowa pielęgnuje pamięć o ofiarach niemieckiego terroru z czasów okupacji, organizując rokrocznie Dni Pamięci Ofiar Gestapo. W tym roku, w związku z 80. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego, program Dni Pamięci uwzględnia szereg wydarzeń, których celem jest przypomnienie losu warszawian po upadku powstania. Część z nich znalazła bowiem tymczasowe schronienie w Krakowie. To im poświęcona została wystawa plenerowa, którą Państwu prezentujemy w tym miejscu. Jest ona skoncentrowana na kilku wybranych wątkach z historii Krakowa szczególnie, w drugiej połowie 1944 roku.

Wystawa plenerowa Kraków ‘44 – Warszawa ‘44 jest prezentacją wspólnych losów mieszkańców tych miast. Przedstawiamy Kraków – miasto, do którego przybyli wysiedleni z Warszawy, a przy tym najważniejsze, mało znane wydarzenia, które zmieniły jego oblicze w czasie kilku lat okupacji. Patrzymy na zdjęcia z ostatnich dni pokoju w sierpniu 1939 r. i w takcie przygotowań do obrony przed spodziewanymi niemieckimi nalotami.

Na kolejnych zdjęciach widzimy już Kraków z początku wojny i uszkodzone budynki – skutki pierwszych nalotów, które nastąpiły 1 września o godzinie 5.29 na wybrane cele: lotnisko, dworzec kolejowy, radiostację.

6 września 1939 r. wojska niemieckie pojawiły na ulicach miasta i na Wawelu. Na zdjęciach widzimy zniszczone pomniki, zmienione na niemieckie nazwy ulic i placów. Na kolejnej planszy opisujemy pierwsze akty niemieckiego terroru, widzimy zdjęcie znanego obrazu Aresztowanie profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego autorstwa Mieczysława Wątorskiego, ze zbiorów Muzeum Krakowa.

W kolejnych planszach wracamy do Krakowa przedwojennego i przedstawiamy budowę Domu Śląskiego, który w latach okupacji został zajęty przez niemieckie formacje policyjne.

Następna plansza to opowieść o walczącym mieście, Armii Krajowej, produkcji broni, drukowaniu gazet przez konspiratorów, o drugim po Warszawie największym ośrodku polskiej konspiracji. Na zdjęciach widzimy zaś wyprodukowany w konspiracyjnych warsztatach pistolet maszynowy.

Kolejna plansza została poświęcona więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie, zwanemu też Montelupa lub Monte, czyli odpowiednikowi warszawskiego Pawiaka. Dalej zamieściliśmy niemiecką mapę Krakowa z 1944 roku, która pokazuje, że Kraków był wówczas dużo mniejszym miastem niż obecnie, i pozwala nam się zorientować, gdzie były miejsca, o których opowiadamy na wystawie.

Następne plansze zostały poświęcone tematowi Zagłady Żydów w Krakowie. Omawiamy wysiedlenia, utworzenie getta i jego brutalną stopniową likwidację, prezentujemy fotografie ludzi pędzonych do obozu zagłady. Szczególnym miejscem na mapie getta była apteka prowadzona przez Tadeusza Pankiewicza, Polaka, który z narażeniem życia niósł pomoc Żydom.

Na kolejnych planszach przedstawiamy zdjęcia obozu KL Plaszow położonego 4 km od centrum miasta, zdjęcia więźniów, a także krakowskie afisze śmierci z 1944 r. Wspominamy też o spektakularnej akcji AK w samym centrum, pod Wawelem – próbie wykonania wyroku na niemieckim dygnitarzu i zbrodniarzu gen. Koppe.

Ostatnie plansze zostały poświęcone końcowemu okresowi okupacji, który był dla mieszkańców Krakowa czasem przymusowej pracy przy budowie okopów, a jest kojarzony zwłaszcza z wielką łapanką, tzw. czarną niedzielą.

Wystawa jest zaproszeniem do odwiedzenia trzech oddziałów Muzeum Krakowa: Ulicy Pomorskiej, Apteki pod Orłem i Fabryki Emalia Oskara Schindlera tworzących dopełniającą się narrację o okupowanym Krakowie w latach 1939–1945.

W byłych celach Gestapo przy ulicy Pomorskiej 2 w Krakowie zachowały się napisy wyryte na ścianie przez więźniów. Autorką jednego z nich jest warszawianka, ppor. Irena Malinowska, łączniczka z batalionu Armii Krajowej „Oaza”, którą jest patronką tegorocznych Dni Pamięci Ofiar Gestapo. Drugi patronem został wybrany przez Internautów w plebiscycie Tadeusz Suwara, żołnierz Armii Krajowej, aresztowany i zamordowany w obozie koncentracyjnym.

Historyczne dane pochodzą ze zbiorów Muzeum Krakowa, Archiwum Narodowego w Krakowie, Instytutu Pamięci Narodowej, Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz zbiorów prywatnych

Projekt jest dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Tekst wystawy dostępny cyfrowo