Szopkarstwo krakowskie
Szopkarstwo krakowskie jest niepowtarzalną i wyjątkową miejską tradycją. Istotą jej trwania od dziesięcioleci jest chęć podtrzymywania przez twórców ich lokalnej tożsamości – w rodzinie Malików już od kilku pokoleń – i kontynuowania w poczuciu związku z przeszłością. Wśród najbardziej aktywnych twórców są – ojciec i syn Gillertowie, potomkowie cenionego w sztuce szopkarstwa Stanisława Paczyńskiego córka Lucyna Paczyńska i wnuk Dariusz Czyż, jak również synowie uzdolnionego Witolda Głucha – Jacek i Marek, a Marzena Krawczyk i Emilia Krawczyk są przedstawicielkami trzeciego i czwartego pokolenia w rodzinie Mariana Dłużniewskiego.
Przyczyny, dla których szopkarstwo stało się pasją większości twórców wynikają z zachwytu architekturą miasta, bacznej obserwacji życia artystyczne i codziennego Krakowa oraz dorocznych zwyczajów i minionych wydarzeń zapisanych w historii. Każdy z twórców posiada własną technikę pracy i swoisty sposób przedstawiania w szopce tego, co kreuje genius loci Krakowa. Na przestrzeni lat szopka krakowska stała się więc formą artystycznego wyrazu i swoistego zapisu zdarzeń, które towarzyszą prezentowanej scenie Bożego Narodzenia.
Na podstawie przeprowadzonych wywiadów i swobodnych rozmów z trzydziestoma twórcami zostały pozyskane informacje na temat ich metody i techniki pracy, przekazu rodzinnego oraz zaangażowania i uczestnictwa w krakowskich zwyczajach i tradycjach. Przedstawione w filmach sylwetki ukazują niejednorodne środowisko krakowskich twórców, których wspólną pasją jest konstruowanie szopek. Środowisko to skupia bowiem osoby, które od lat uczestniczą w konkursie na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską, mając różne wykształcenie i wykonując różne zawody. Ponadto posiadają oni odmienne doświadczenie w zakresie szopkarstwa i rodzinne uwarunkowania. Ferdynand Kijak – Solowski zdobył I miejsce w pierwszym powojennym konkursie w 1945 roku, Edward i Marek Markowski są zaangażowani w tworzenie największej szopki w historii konkursu, Leszek Zarzycki jest od lat ceniony w środowisku szopkarskim, Maciej Moszew najdłuższej uczestniczy w konkursach i wielokrotnie otrzymywał pierwsze nagrody. Młode pokolenie aktywnych i zdolnych tworzą Katarzyna Racka, Jakub Zawadziński i Filip Fotomajczyk. Dla innych budowanie i klejenie szopek nadaje sens i radość życia – tak mówili Władysław Słaboński i Piotr Michalczyk. Charakterystyczna dla tego środowisku jest działalność artystyczna na wielu polach – Andrzej Borucki, Mirosław Dziwisz, Antoni Karwala, Paweł Nawała i Kazimierz Stopiński zajmują się także malarstwem, Jan Kirsz pisze poezję, Marian Więcek rzeźbi w drewnie, Wiesław Barczewski komponuje muzykę.
Tradycyjna szopka krakowska, która powstała pod koniec XIX wieku była przenośnym teatrzykiem kukiełkowym, z muzyką i specjalnie pisanymi tekstami odnoszącymi się do Bożego Narodzenia. Z czasem scenki odgrywane przez amatorów zostały zastąpione figurkami poruszanymi mechanicznie. Są one wyrzeźbione w drewnie lub ulepione z modeliny czy gipsu. Ukazują sceny rodzajowe, a pojedyncze postacie odwołują wyobraźnię widza do legend krakowskich, wydarzeń historycznych lub życia codziennego.
Najważniejszym celem budowania szopki jest ukazanie sceny Bożego Narodzenia w otoczeniu architektury Krakowa. Konstrukcja szopki jest fantazją na temat architektury Krakowa i jego mieszkańców, składając się z kilku zminiaturyzowanych i stylizowanych elementów zabytkowej architektury miasta, które są przetworzone i łączone ze sobą wedle gustu autora. Szopka krakowska nie jest modelem architektonicznym, lecz smukłą, symetryczną i trójwieżową budowlą o charakterystycznej i unikalnej w skali światowej baśniowości, czyli braku dosłowności w przedstawieniu. Ponadto w zależności od indywidualnego stylu twórcy istnieją również szopki o większej lub mniejszej liczbie wież. Jej konstrukcja powinna być lekka, dlatego szopkę buduje się najczęściej z listewek lub tektury. Podstawowym materiałem używanym do oklejania jest staniol, czyli gładka lub specjalnie mięta cienka folia metalowa. Wykonuje się z niej także dekoracje – sznureczki, zawijasy, kuleczki, emblematy i różne symbole, a od kilkunastu lat coraz częściej używane są także drobne elementy pasmanteryjne, będące uproszczonymi i gotowymi formami, które coraz częściej zastępują, kiedyś ręcznie wykonywane, ozdoby. Miejscem pracy nad szopką jest najczęściej kuchenny stół lub pokój, a do konstruowania wykorzystuje się odpowiedni klej oraz drobne narzędzia: pęsety, różnego rodzaju nożyczki, noże, heble, cyrkle, ekierki, wybijaki, szpikulce. Wielu twórców podkreśla, że kolorystyka szopki imituje rzeczywistość. Stąd dobierana czerwień, aby nawiązać do ceglanych budowli, żółty żeby przedstawić odcień piaskowca i zielony do pokrycia dachów kopuł barwie zaśniedziałej miedzi.
Co roku, w pierwszy czwartek grudnia, podczas obrad sądu konkursowego oceniana jest architektura szopki i jej proporcje, stylistyka dekoracji, kolorystyka, wykonanie figurek – lalek i przywiązanie do tradycji. Szopki są podzielone na cztery grupy: duże, małe, średnie i miniatury, w obrębie których przyznawane są nagrody. Dodatkową wartością wykonanych prac jest ich nowatorstwo, które jest dowodem na nieograniczoność ludzkiej wyobraźni. Bez nowości nie byłoby przecież rozwoju sztuki szopkarskiej.
Na podstawie przeprowadzonych wywiadów i swobodnych rozmów z trzydziestoma twórcami zostały pozyskane informacje na temat ich metody i techniki pracy, przekazu rodzinnego oraz zaangażowania i uczestnictwa w krakowskich zwyczajach i tradycjach. Przedstawione w filmach sylwetki ukazują niejednorodne środowisko krakowskich twórców, których wspólną pasją jest konstruowanie szopek. Środowisko to skupia bowiem osoby, które od lat uczestniczą w konkursie na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską, mając różne wykształcenie i wykonując różne zawody. Ponadto posiadają oni odmienne doświadczenie w zakresie szopkarstwa i rodzinne uwarunkowania. Ferdynand Kijak – Solowski zdobył I miejsce w pierwszym powojennym konkursie w 1945 roku, Edward i Marek Markowski są zaangażowani w tworzenie największej szopki w historii konkursu, Leszek Zarzycki jest od lat ceniony w środowisku szopkarskim, Maciej Moszew najdłuższej uczestniczy w konkursach i wielokrotnie otrzymywał pierwsze nagrody. Młode pokolenie aktywnych i zdolnych tworzą Katarzyna Racka, Jakub Zawadziński i Filip Fotomajczyk. Dla innych budowanie i klejenie szopek nadaje sens i radość życia – tak mówili Władysław Słaboński i Piotr Michalczyk. Charakterystyczna dla tego środowisku jest działalność artystyczna na wielu polach – Andrzej Borucki, Mirosław Dziwisz, Antoni Karwala, Paweł Nawała i Kazimierz Stopiński zajmują się także malarstwem, Jan Kirsz pisze poezję, Marian Więcek rzeźbi w drewnie, Wiesław Barczewski komponuje muzykę.
Tradycyjna szopka krakowska, która powstała pod koniec XIX wieku była przenośnym teatrzykiem kukiełkowym, z muzyką i specjalnie pisanymi tekstami odnoszącymi się do Bożego Narodzenia. Z czasem scenki odgrywane przez amatorów zostały zastąpione figurkami poruszanymi mechanicznie. Są one wyrzeźbione w drewnie lub ulepione z modeliny czy gipsu. Ukazują sceny rodzajowe, a pojedyncze postacie odwołują wyobraźnię widza do legend krakowskich, wydarzeń historycznych lub życia codziennego.
Najważniejszym celem budowania szopki jest ukazanie sceny Bożego Narodzenia w otoczeniu architektury Krakowa. Konstrukcja szopki jest fantazją na temat architektury Krakowa i jego mieszkańców, składając się z kilku zminiaturyzowanych i stylizowanych elementów zabytkowej architektury miasta, które są przetworzone i łączone ze sobą wedle gustu autora. Szopka krakowska nie jest modelem architektonicznym, lecz smukłą, symetryczną i trójwieżową budowlą o charakterystycznej i unikalnej w skali światowej baśniowości, czyli braku dosłowności w przedstawieniu. Ponadto w zależności od indywidualnego stylu twórcy istnieją również szopki o większej lub mniejszej liczbie wież. Jej konstrukcja powinna być lekka, dlatego szopkę buduje się najczęściej z listewek lub tektury. Podstawowym materiałem używanym do oklejania jest staniol, czyli gładka lub specjalnie mięta cienka folia metalowa. Wykonuje się z niej także dekoracje – sznureczki, zawijasy, kuleczki, emblematy i różne symbole, a od kilkunastu lat coraz częściej używane są także drobne elementy pasmanteryjne, będące uproszczonymi i gotowymi formami, które coraz częściej zastępują, kiedyś ręcznie wykonywane, ozdoby. Miejscem pracy nad szopką jest najczęściej kuchenny stół lub pokój, a do konstruowania wykorzystuje się odpowiedni klej oraz drobne narzędzia: pęsety, różnego rodzaju nożyczki, noże, heble, cyrkle, ekierki, wybijaki, szpikulce. Wielu twórców podkreśla, że kolorystyka szopki imituje rzeczywistość. Stąd dobierana czerwień, aby nawiązać do ceglanych budowli, żółty żeby przedstawić odcień piaskowca i zielony do pokrycia dachów kopuł barwie zaśniedziałej miedzi.
Co roku, w pierwszy czwartek grudnia, podczas obrad sądu konkursowego oceniana jest architektura szopki i jej proporcje, stylistyka dekoracji, kolorystyka, wykonanie figurek – lalek i przywiązanie do tradycji. Szopki są podzielone na cztery grupy: duże, małe, średnie i miniatury, w obrębie których przyznawane są nagrody. Dodatkową wartością wykonanych prac jest ich nowatorstwo, które jest dowodem na nieograniczoność ludzkiej wyobraźni. Bez nowości nie byłoby przecież rozwoju sztuki szopkarskiej.
Kraków w miniaturze
Tradycja pokoleń
Od konkursu do konkursu
