O Muzeum Nowej Huty

Muzeum Nowej Huty mieści się w zabytkowym budynku dawnego kina Światowid. W swojej działalności wystawienniczej, edukacyjnej i badawczej łączy ideę muzeum lokalnego, koncentrującego się na Nowej Hucie i muzeum opowiadającego o doświadczeniu zimnej wojny oraz socjalizmu. Przestrzeń wystawiennicza oddziału obejmuje dawną salę kinową, gdzie prezentowane są wystawy czasowe oraz podziemia budynku wraz z przestrzenią schronu przeciwlotniczego, w których została przygotowana wystawa „Atomowa groza. Schrony w Nowej Hucie”. Muzeum Nowej Huty jest głównym organizatorem corocznej akcji Zajrzyj do Huty, do udziału w której zaprasza nowohuckie instytucje kulturalne oraz aktywistów.

W obecnym kształcie oddział funkcjonuje od 1 marca 2019 r., pod kierownictwem Karoliny Żłobeckiej. Powstał w wyniku połączenia Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i Muzeum PRL-u (którego siedzibą był budynek Światowida). Zespół tworzący Muzeum Nowej Huty połączył doświadczenia wcześniej funkcjonującego na os. Słonecznym 16 oddziału MHK Dzieje Nowej Huty i Muzeum PRL-u.

Muzeum Nowej Huty zainaugurowało działalność wystawą „Nowohucianin”, wpisującą się zarówno w obchody 70-lecia Nowej Huty, jak i w projekt PrzeMieszczanie, przygotowany przez Muzeum Krakowa na jubileusz swego 120-lecia. Charakter rocznicowy miała także ekspozycja plenerowa „Nasz jest ten dzień”, przygotowana z okazji 30. rocznicy wyborów czerwcowych. Jesienią 2019 r. otwarto wystawę „Mój drugi dom? Huta im. Lenina”, na której poruszono między innymi kwestie socjalnych funkcji zakładu pracy w okresie PRL, takich jak: prowadzenie przedszkoli zakładowych, świetlic, ośrodków wczasowych, domów kultury. W formie plenerowej została z kolei zaprezentowana ekspozycja „Kombinat formy – przestrzenie Huty im. Lenina na fotografiach z lat 1950–1956”, zorganizowana przez Ośrodek Karta.

W 2020 r. odbył się wernisaż wystawy „Wańka-wstańka. Nowohucki pomnik Lenina”, opowiadającej o historii pomnika od jego powstania aż do demontażu. Na ekspozycji pojawiły się także wątki dotyczące uniwersalnych losów pomników na przestrzeni dziejów, a także opowieść o tzw. „trudnym dziedzictwie” w byłych krajach komunistycznych. Wystawa została nagrodzona Marką Radia Kraków za sierpień 2020 r. Na rok 2021 zaplanowana jest ekspozycja „Osiedleni. Mistrzejowice”, poświęcona jednej z pięciu nowohuckich dzielnic.

Oddział Dzieje Nowej Huty działał od 2005 r. na os. Słonecznym 16, w miejscu dawnej składnicy harcerskiej. Jego aktywność oparta była na filozofii muzeum rozproszonego, mającego we współpracy z innymi instytucjami oraz osobami tworzącymi lokalną społeczność przybliżać wartości kulturowe i historyczne Nowej Huty w ich naturalnym kontekście. Przez kilkanaście lat funkcjonowania oddział zaprezentował wiele wystaw czasowych. Prowadzono tu badania, opracowywano i udostępniano informacje o Nowej Hucie od prehistorii do współczesności. Wydawano naukowe i popularyzatorskie publikacje dotyczące dziejów Nowej Huty, realizowano też intensywną działalność edukacyjną, obejmującą lekcje muzealne, wykłady i konferencje naukowe, a także wycieczki umożliwiające poznanie m.in. architektury i urbanistyki starej części Nowej Huty wraz z Placem Centralnym i Centrum Administracyjnym kombinatu, nowoczesnej architektury sakralnej oraz obiektów i zespołów zabytkowych, istniejących na tym terenie przed powstaniem Nowej Huty. Od 2009 r. corocznie przygotowywano wydarzenie „Zajrzyj do Huty”.

Oddział rozpoczął działalność wystawą „W pełnym kadrze. Nowa Huta w fotografii Henryka Hermanowicza”. Następnie otwarto tu ekspozycję „U progu wolności. Nowa Huta w latach 1980–1989”. W 2006 r. prezentowano wystawy  „Nowa Huta – architektura i twórcy miasta idealnego. Niezrealizowane projekty” i „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Kościelniki”. W kolejnym roku zwiedzający mogli tu oglądać ekspozycje: „Nowohucki design. Historia wnętrz i ich twórcy w latach 1949–1959” i „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Pleszów”. W 2008 r. przygotowano wystawę „Kryptonim Gigant. Dzieje nowohuckiego kombinatu w latach 1949–1958” oraz kolejną z cyklu „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty”, tym razem poświęconą Łuczanowicom. W jubileuszowym dla Nowej Huty 2009 r. zrealizowano ekspozycje: „Moja Nowa Huta. 1949–2009” – w oddziale i w formie plenerowej w Parku Ratuszowym oraz „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Ruszcza i Branice”. W 2010 r.: „Budujemy KOŚCIÓŁ. Współczesna architektura sakralna w Nowej Hucie” i „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Wadów”. Rok 2011 upłynął w Dziejach Nowej Huty pod szyldami 3 wystaw: „Nowa Huta 1949+”, „Zagrajmy to jeszcze raz... Muzyka Nowej Huty 1950-2000” oraz „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Krzesławice”. W 2012 r. zaprezentowano ekspozycje: „Nowa przestrzeń. Modernizm w Nowej Hucie”, „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Mogiła” oraz kolejne odsłony ekspozycji „Nowa Huta 1949+”. W 2013 r. odbył się wernisaż wystawy „Teatr w Nowej Hucie”, a w kolejnym roku: „Nowa Huta dla Wolnej i Niepodległej” i „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Bieńczyce”. W 2015 r. można było zapoznać się tu z projektami: „Forty austriackie w Nowej Hucie”, „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Grębałów” oraz z kolejną odsłoną „Nowa Huta 1949+”. W 2016 r. otwarto ekspozycje „Stale o Nowej Hucie i „Sport w Nowej Hucie”, a w 2017 r. „Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty – Czyżyny”, drugą odsłonę „Stale o Nowej Hucie” i „Bufet pod Kombinatem”. W 2018 r., po trzeciej odsłonie „Stale o Nowej Hucie”, zaprezentowano ostatnią wystawę w oddziale Dzieje Nowej Huty na os. Słonecznym 16 – „Osiedleni. Teatralne”.

O utworzenie placówki skupiającej się na historii PRL zabiegali Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz, którzy wraz z Teresą Bogucką oraz Anną i Jackiem Fedorowiczami założyli Fundację SocLand, stawiającą sobie za cel otwarcie takiego miejsca w Warszawie bądź Nowej Hucie. W 2006 r. Gmina Kraków wykupiła budynek dawnego kina „Światowid” na os. Centrum E 1 w Nowej Hucie na potrzeby działalności kulturalnej. W latach 2008–2013 funkcjonowało w nim Muzeum PRL-u – oddział Muzeum Historii Polski. Następnie, od kwietnia 2013 r. do 28 lutego 2019 r. funkcjonowało tu Muzeum PRL-u (w organizacji), współprowadzone przez gminę Kraków oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a zarządzane przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.

Muzeum PRL-u było miejscem spotkania różnych narracji o PRL-u – politycznej, społecznej, obyczajowej, kulturalnej, a także rozmów i debat na temat epoki. Zapraszało na kilkanaście wystaw, z których część miała charakter ponadlokalny – ogólnopolski, a nawet międzynarodowy. Realizowało różnorodne działania edukacyjne, a wśród nich lekcje muzealne, zajęcia warsztatowe i projekcje filmowe dla dzieci. Ważnym elementem programu edukacyjnego Muzeum PRL-u były: cykle wykładów – poświęcone architekturze, dekadom oraz postaciom PRL-u, PRL-owskiemu dizajnowi, „Mitom PRL-u”, architekturze demoludów, cykle debat towarzyszące kolejnym ekspozycjom, adresowane do seniorów spotkania „Podwieczorek w Muzeum”, „Debaty Solidarności”, spotkania ze znanymi postaciami epoki PRL-u oraz promocje książek. Muzeum wydawało publikacje towarzyszące wystawom czasowym oraz rocznik „Światowid”.

W 2014 r. Muzeum PRL-u przygotowało dwie ekspozycje: plenerową „Wybory 4 czerwca 1989 r. Krakowska drużyna Wałęsy” (we współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa oraz Europejskim Centrum Solidarności) oraz fotograficzną „Kadrowanie PRL-u. Henryk Hermanowicz i Jerzy Szot”. W 2015 r. zaprosiło na wystawy: „PRL mieszka w nas? Kultura czasu wolnego” oraz „Atomowa groza. Schrony w Nowej Hucie” (we współpracy z Małopolskim Stowarzyszeniem Miłośników Historii Rawelin). Rozpoczęło też współpracę ze Stowarzyszeniem Sieć Solidarności, zrzeszającym byłych działaczy opozycji demokratycznej, dzięki czemu można tu było oglądać gościnną wystawę „Solidarni w drodze do wolności”. W 2016 r. otwarto ekspozycje: „Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy”, „Kadrowanie PRL-u. Robert Kosieradzki”, gościnną wystawę „Poznański Czerwiec 1956 Zbuntowane Miasto” Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości w Poznaniu oraz dwie wystawy zrealizowane we współpracy ze Stowarzyszeniem Sieć Solidarności i innymi byłymi działaczami opozycji antykomunistycznej: „Filatelistyka podziemna 1980-1985” i „Bibuła 1976 – 1980”. W 2017 r. przygotowano ekspozycję „Paczka z Ameryki”, a także prezentowano wystawy: „60 lat harcerstwa w Nowej Hucie”, autorstwa  Hufca ZHP Kraków–Nowa Huta, „Schyłek Peerelu. Lata 80. w zdjęciach z agencji FORUM" warszawskiego Domu Spotkań z Historią oraz, „Węgry 1956 r. Twarze i przedmioty”, przygotowaną przez Dom Spotkań z Historią i Węgierski Instytut Kultury. We współpracy ze Stowarzyszeniem Sieć Solidarności i Fundacją Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego otwarto też ekspozycję „W kontrze. Solidarność Małopolska w stanie wojennym”. W 2018 r. zrealizowano dwie wystawy związane z ważnymi rocznicami: „W jedną stronę. Marzec '68” i „Huta stanęła. Strajk w Hucie im. Lenina 26 kwietnia – 5 maja 1988”, a także „Inside Poland. Marian Schmidt. Fotografie”, powstałą we współpracy z warszawskim Domem Spotkań z Historią. Była to ostatnia wystawa czasowa otwarta w ramach działalności Muzeum PRL-u.

Od 2015 r. na zlecenie gminy Kraków Muzeum PRL-u prowadziło prace nad projektem Podziemna Nowa Huta, mającym na celu udostepnienie kilku nowohuckich schronów do celów wystawienniczych. W 2015 r. przygotowano wystawę „Atomowa Groza. Schrony w Nowej Hucie”, w ramach której można obejrzeć schron znajdujący się pod budynkiem kina „Światowid”. 28 lutego 2019 r. otwarto wystawę „Stan zagrożenia” w schronie znajdującym się pod Zespołem Szkół Mechanicznych nr 3 na os. Szkolnym 37, stanowiącą pierwszy etap projektu Podziemna Nowa Huta. Obecnie lokalizacja ta jest filią Muzeum Nowej Huty – oddziału Muzeum Krakowa, funkcjonującą pod nazwą Podziemna Nowa Huta.