Obrona cywilna

Ochrona życia i mienia obywateli oraz majątku narodowego miała opierać się na odpowiednio przeszkolonej ludności cywilnej, związanej ze sobą miejscem zamieszkania lub miejscem pracy. W domach mieszkalnych` oraz zakładach pracy na każde 500-1000 osób przypadała jedna grupa samoobrony, której podstawowymi zadaniami było:
szkolenie w zakresie samoobrony i zachowania się w czasie napadu;
przystosowanie obiektu i jego otoczenia do potrzeb obrony przeciwlotniczej, a w szczególności do obrony przeciwpożarowej;
nadzór i opieka nad schronami, a w przypadku ich braku udział w przygotowaniu ukryć zabezpieczających lub szczelin przeciwlotniczych;
ogłaszanie alarmów na terenie obiektu;
zapobieganie i zwalczanie paniki i aktów dywersji;
udzielanie pierwszej pomocy, prowadzenie akcji ratowniczej oraz lokalizowanie i likwidowanie pożarów.
W skład podstawowej grupy samoobrony wchodziły drużyny:
porządkowo-ochronna – zapewniała łączność, przekazywała i ogłaszała sygnały alarmowe, zabezpieczała mienie społeczne i indywidualne, kontrolowała wykonanie i przestrzeganie przepisów i zaleceń, odpowiadała za utrzymanie porządku;
przeciwpożarowa – odpowiadała za odpowiednie przygotowanie ochrony przeciwpożarowej budynku i jego otoczenia oraz lokalizowanie i likwidację pożarów zarówno w czasie pokoju, jak i podczas działań wojennych;
 przeciwchemiczna – przeprowadzała rozpoznanie skażeń oraz odkażanie i dezaktywację terenu, budynków, sprzętu, urządzeń i odzieży, odpowiadała za pomoc w zabezpieczeniu przed skażeniami produktów żywnościowych, paszy i wody pitnej;
ratownictwa technicznego – miała prowadzić prace związane z ratowaniem zasypanych ludzi, odgruzowywania zasypanych pomieszczeń ochronnych, prowadzić doraźną naprawę sieci wodociągowej, elektrycznej i gazowej oraz koordynować prace związane z przygotowaniem ukryć ochronnych i szczelin przeciwlotniczych;
posterunek sanitarny – udzielał pierwszej pomocy osobom rannym, poparzonym, zatrutym lub skażonym, wykonywał zabiegi sanitarne oraz prowadził ewakuację poszkodowanych do zakładów leczniczych.
Na terenie dużych zakładów pracy grupy samoobrony były zwykle znacznie bardziej rozbudowane, powoływano dodatkowe sekcje, takie jak: służby weterynaryjne, ochrony roślin, opieki społecznej czy propagandowo-informacyjne.

Tuż po zakończeniu II wojny światowej obowiązywały w Polsce przepisy obrony przeciwlotniczej z okresu międzywojennego. 26 lutego 1951 r. Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej uchwalił ustawę powołującą Terenową Obronę Przeciwlotniczą (TOPL). Na mocy uchwały Rady Ministrów z 10 października 1952 r. przystąpiono do zakrojonych na szeroką skalę inwestycji w budowle ochronne. Schrony przeciwlotnicze lokalizowano w nowo powstających budynkach na terenie 72 najbardziej narażonych na atak miast. W połowie lat 50., w związku z rosnącym zagrożeniem bronią jądrową, rozpoczęto prace nad koncepcją ochrony przeciwatomowej, co zaowocowało wprowadzeniem w 1959 r. nowych wytycznych dotyczących budowy schronów.
 
Jednocześnie, ze względu na kosztowność stosowanych rozwiązań, rozpoczęto redukcję inwestycji w budowle ochronne. Najpierw uchwałą Rady Ministrów z 15 lutego 1958 r. zmniejszono do 30 liczbę miast, w których dopuszczano budowę schronów, a następnie uchwałą Rady Ministrów z 28 września 1960 r. w sprawie zaniechania stosowania przepisów TOPL w nowym budownictwie całkowicie odstąpiono od realizacji budownictwa ochronnego.
 
W połowie lat 60. rozpoczęto podporządkowywanie organów TOPL strukturom wojskowym. 20 grudnia 1965 roku zlikwidowano Komendę Główną TOPL, powołując na jej miejsce Inspektorat Powszechnej Samoobrony (PS). Zmiany te formalnie usankcjonowano dopiero w 1967 r. uchwałą Sejmu o powszechnym obowiązku obrony. W okresie działania Powszechnej Samoobrony powrócono do budowy schronów, jednak w bardzo ograniczonym zakresie – od 1966 r. w nowo powstających zakładach przemysłowych podległych resortowi energetyki i górnictwa, a od 1968 r. również przemysłu ciężkiego i maszynowego. Jednocześnie podniesiono kryteria wytrzymałościowe budowanych obiektów, dostosowując je do norm obowiązujących w ZSRR.
 
Na przełomie lat 60. i 70. rozpoczęto prace nad nową koncepcją obrony cywilnej kraju, które doprowadziły do powołania 18 maja 1973 r. Obrony Cywilnej (OC). Miała ona znacznie szerszy zakres działania niż TOPL i PS, zwłaszcza w czasie pokoju (zwalczanie klęsk żywiołowych i usuwanie ich skutków). W latach 1974-1975 weszły również w życie nowe przepisy dotyczące budownictwa ochronnego – rozszerzono jego zakres, ale nadal obowiązek budowy nowych schronów dotyczył tylko wybranych zakładów produkcyjnych. Dla pozostałej ludności przewidywano budowę „zastępczych budowli ochronnych” w okresie podwyższonej gotowości obronnej państwa oraz początkowym okresie wojny. Wprowadzono również przepis o modernizacji już wybudowanych schronów. Nie zapewniono jednak stabilnego finansowania tego projektu, objął więc on niewiele obiektów.
 
Ostatnią zmianę w budownictwie schronowym wprowadzono 28 czerwca 1984 r., dostosowując parametry wytrzymałościowe budowanych schronów do bardzo wysokich norm pozostałych państw Układu Warszawskiego. Wysokie koszty tego typu inwestycji oraz trudności natury technicznej i wykonawczej doprowadziły jednak szybko do praktycznie całkowitego zaprzestania realizacji budownictwa ochronnego. Na mocy Ustawy z 29 października 2003 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dniem 1 lipca 2004 r. przestało obowiązywać ostatnie rozporządzenie regulujące tematykę budowli ochronnych. W polskim prawie nie funkcjonuje obecnie definicja budowli ochronnej, schronu czy ukrycia.