Polska po II Wojnie Światowej

We wrześniu 1939 r. roku Polskę zaatakowały wojska III Rzeszy i Związku Radzieckiego. Jej terytorium zostało podzielone między okupantów. Legalne władze musiały opuścić kraj – siedzibą rządu i prezydenta Rzeczypospolitej stał się Londyn. W kraju, w warunkach okrutnego terroru obu okupantów, utworzono podległe legalnym władzom polskim konspiracyjne struktury Polskiego Państwa Podziemnego. Powstały: cywilna Delegatura Rządu na Kraj, naczelny organ władzy administracyjnej, odpowiedzialna za walkę zbrojną Armia Krajowa, a w późniejszych latach Rada Jedności Narodowej, pełniąca funkcję podziemnego parlamentu.
 
W czerwcu 1941 r. III Rzesza zrywa sojusz ze Związkiem Radzieckim. Armia niemiecka atakuje i w marszu na wschód podchodzi na przedpola Moskwy. W ten sposób całe terytorium przedwojennego państwa polskiego przechodzi pod kontrolę III Rzeszy. Aby zagwarantować sobie wpływ na sytuację w okupowanej Polsce i stworzyć przeciwwagę dla wpływów rządu londyńskiego, władze Związku Radzieckiego delegują na teren okupowanego kraju grupę komunistów. Tworzą oni w styczniu 1942 r. podporządkowaną rozkazom z Moskwy Polską Partię Robotniczą. Formuje ona własne oddziały zbrojne oraz struktury niezależne od legalnych polskich władz.
 
Pozycja komunistów w Polsce zaczyna się umacniać w pierwszej połowie 1943 r., kiedy po klęsce wojsk III Rzeszy pod Stalingradem szala zwycięstwa w wojnie zaczyna się przechylać na rzecz Związku Radzieckiego. Doszło wtedy również do odkrycia grobów zamordowanych przez NKWD w Katyniu polskich oficerów, co dało powód do zerwania polsko-radzieckich stosunków dyplomatycznych, przywróconych po niemieckiej inwazji na ZSRR.
 
Pozycja komunistów w Polsce zaczyna się umacniać w pierwszej połowie 1943 r., kiedy po klęsce wojsk III Rzeszy pod Stalingradem szala zwycięstwa w wojnie zaczyna się przechylać na rzecz Związku Radzieckiego. Doszło wtedy również do odkrycia grobów zamordowanych przez NKWD w Katyniu polskich oficerów, co dało powód do zerwania polsko-radzieckich stosunków dyplomatycznych, przywróconych po niemieckiej inwazji na ZSRR.
 
W styczniu 1944 r. Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę Polski. Do walki z wycofującym się Wehrmachtem, realizując plan „Burza”, stanęli żołnierze Armii Krajowej. W ten sposób wspomagali ofensywę Armii Czerwonej, a na wyzwolonych terenach reprezentowali legalne władze Polski. Spotkały ich masowe represje i aresztowania ze strony sowieckiej.
 
W lipcu 1944 r. w Moskwie zostaje utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, na przełomie 1944 i 1945 przekształcony w samozwańczy Rząd Tymczasowy z dominującym udziałem komunistów. W połączeniu z klęską „Burzy” oraz coraz większą liczbą żołnierzy radzieckich na ziemiach polskich wpłynęło to na osłabienie pozycji rządu w Londynie.
 
Na konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie w lutym 1945 r. ostatecznie zatwierdzono utratę przez Polskę Kresów na rzecz ZSRR oraz zaplanowano dokooptowanie do Rządu Tymczasowego polityków emigracyjnych, działaczy demokratycznych z kraju i stworzenie na jego bazie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Do jego powstania doszło w czerwcu 1945 r. Został on jednak zdominowany przez komunistów. Równocześnie swoje poparcie dla rządu londyńskiego wycofywały kolejne państwa. Przedwojenne partie, które chciały wznowić legalnie działalność po wojnie, były zwalczane lub przejmowane przez komunistów, w tym największa partia opozycyjna – Polskie Stronnictwo Ludowe. Brutalnie rozprawiano się również z formacjami podziemnymi, wywodzącymi się między innymi z Armii Krajowej, których członkowie nie mogli pogodzić się z dominacją komunistów i walczyli zbrojnie przeciwko wprowadzanej przez Związek Radziecki władzy.
 
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej doprowadził w czerwcu 1946 r. do referendum, podczas którego pytano o akceptację przebiegu zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, reformę rolną i nacjonalizację oraz likwidację Senatu. Referendum sfałszowano, aby po myśli komunistów na każde z pytań padła odpowiedź twierdząca, co było preludium do sfałszowanych w styczniu 1947 r. wyborów. Po nich cała władza przeszła w ręce Polskiej Partii Robotniczej, która po połączeniu ze zdominowaną przez komunistów Polska Partią Socjalistyczną utworzyły Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, rządzącą w Polsce niepodzielnie przez kolejne pół wieku.

Tuż po powstaniu PKWN w lipcu 1944 r. rozpoczęły się w Polsce wspierane przez Związek Radziecki radykalne zmiany. Utworzono Resort Bezpieczeństwa Publicznego oraz Główny Zarząd Informacji w wojsku, odpowiedzialne za represje wobec tysięcy osób podejrzanych o sprzeciw wobec nowych władz. Przedwojenną Policję Państwową zastąpiono Milicją Obywatelską. Wydawano dekrety uderzające w zbrodniarzy nazistowskich, które w równej mierze służyły do represjonowania członków niepodległościowego podziemia. Wprowadzono drakońskie przepisy karne zarówno w sądownictwie wojskowym, jak i cywilnym, gdzie hojnie szafowano karą śmierci (tzw. Mały Kodeks Karny z 1946 r. przewidywał możliwość jej wykonania za 14 przestępstw).
 
Restrykcyjnie działania podjął Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, który miał monopol na wydawanie zezwoleń na druk czasopism i książek oraz kontrolę przekazywanych treści. Ze szkół i uczelni rugowano treści niezgodne z dominującą ideologią marksistowsko-leninowską, w życiu publicznym propagowano w agresywny sposób „socjalizm” w wersji radzieckiej. Atakowano również Kościół, w którym po likwidacji niezależnych organizacji i przeciwnych władzy oddziałów zbrojnych widziano główny bastion opozycji.
Sytuację w rolnictwie odmienił dekret o reformie rolnej, który w zasadniczy sposób zmieniał strukturę własności na wsi i doprowadził do likwidacji ziemiaństwa. Zmiany nie ominęły także przemysłu, którego znaczną część znacjonalizowano. Władze przeprowadziły również akcję, która do historii przeszła pod nazwą „bitwy o handel”. Praktycznie zlikwidowano prywatną własność w handlu hurtowym i detalicznym. Jej wykonaniu sprzyjała wprowadzona przez władze ustawa, która przewidywała do 5 lat więzienia i wysokie grzywny dla osób, które skupowały, gromadziły lub ukrywały towary, oraz działalność Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, uprawnionej m.in. do zsyłania obywateli w trybie administracyjnym do obozów pracy za „spekulację”.
 
W 1950 r. władze komunistyczne, zachęcone sukcesem powojennego Planu Odbudowy Gospodarczej (zwanego „planem trzyletnim”), rozpoczęły realizację „Sześcioletniego planu budowy socjalizmu w Polsce”. W jego efekcie powstały liczne zakłady przemysłowe, częściowo skolektywizowano rolnictwo, a na skutek migracji za pracą znacznie zwiększyła się liczba mieszkańców miast. Sztandarową inwestycją planu była Nowa Huta – zbudowane od podstaw miasto i olbrzymi kombinat metalurgiczny. Ukoronowaniem powojennych zmian była wprowadzona w życie w 1952 r. konstytucja, głosząca, że władza w Polsce „należy do ludu pracującego miast i wsi”, „obalona została władza kapitalistów i obszarników”, a oficjalną nazwą państwa jest Polska Rzeczpospolita Ludowa.