Militaria
Kolekcja militariów Muzeum Krakowa (MK) to bogaty i zróżnicowany zbiór liczący ponad 1400 muzealiów o dużej wartości artystycznej i historycznej. Składają się na nią okazy uzbrojenia polskiego i zachodnioeuropejskiego o dużych walorach ekspozycyjnych, reprezentujące szereg rodzajów i typów, poczynając od średniowiecza po schyłek czasów nowożytnych. Uzupełniają je militaria stanowiące wyposażenie formacji militarnych i oddziałów wojskowych związanych z Krakowem z czasów powstań narodowych, Legionów Piłsudskiego, I wojny światowej oraz broń z okresu konspiracji i walki zbrojnej w czasie II wojny światowej. W ramach kolekcji, liczebnością i różnorodnością typów, wyróżniają się zespoły broni drzewcowej, siecznej oraz palnej. Uzupełniają je okazy broni miotającej, uzbrojenia ochronnego, oporządzenia i umundurowania.
Wśród licznie reprezentowanej broni drzewcowej, pochodzącej z czasów od XIV do XX w., na szczególną uwagę zasługuje piękny okaz włóczni skrzydełkowej z końca XIV w., XV-wieczne spisy węgorzowate, tzw. szydła oraz ciekawa kolekcja halabard. Będące rewelacją epoki średniowiecza w dziedzinie broni drzewcowej, halabardy wyróżniają się największą rozmaitością form. Surowością kształtów przyciągają uwagę jedne z najstarszych typu Sempach i Morgarten, pochodzące z połowy XV w. Do cenniejszych okazów należy również, jedyna w zbiorze, kopia turniejowa pochodząca z XV w.. Kolekcję dopełniają okazy kos bojowych, korsek, glewii, rohatyn i pik piechoty, a także partyzany i szpontony oficerskie z XVII i XVIII w.. Drzewcową broń kolną XIX i XX w. reprezentują głównie niemieckie i francuskie lance kawaleryjskie.
Wśród broni obuchowej, na którą składają się nieliczne topory bojowe i berdysze, w większości będące XIX-wiecznymi kopiami wcześniejszych wzorów, interesująco prezentuje się niemiecki Morgenstern z przełomu XVI i XVII w.
Niezwykłą różnorodność typów można zaobserwować w zbiorze broni siecznej. Wśród najstarszych okazów zwraca uwagę miecz rycerski ze znakami na głowni nabijanymi złotem pochodzący z przełomu XIV i XV w., z obszaru północnej Europy. Niewątpliwie przyciągają również uwagę wielkie dwuręczne miecze piechoty – flamberg z głownią płomienistą i espadon, pochodzące z końca XVI w. Do majstersztyków sztuki mieczniczej należą dwa koncerze, tzw. granaty. Prawdopodobnie wykonane zostały jako sztuki mistrzowskie w stradomskim cechu mieczników w latach 1671–1761, według wzorów z przełomu XV i XVI w. Ciekawy zbiór tworzą rapiery. Ukazują prawie pełną ewolucję tej pięknej broni kłującej, od wczesnych typów mieczowych z rękojeścią krzyżową z końca XVI w., poprzez późnorenesansowe formy typu hiszpańsko-niderlandzkiego, po najbardziej typowe dla 1. połowy XVII w. rapiery typu Pappenheimer. Najliczniejszą grupę wśród broni siecznej tworzą szable, pałasze i tasaki pochodzące najliczniej z francuskich i niemieckich manufaktur XVIII i XIX w. w Solingen, Klingenthal i Poczdamie. Niejednokrotnie stanowiły one wyposażenie formacji militarnych i oddziałów wojskowych związanych z Krakowem, walczących w dobie wielkich powstań narodowych o odzyskanie utraconej u schyłku XVIII stulecia niepodległości. Niewątpliwie wielki ładunek emocjonalny niosą ze sobą szable polskie, wśród nich Augustówka upamiętniająca dzień nadania Konstytucji 3 Maja, wykonana z końcem XVIII w. Płazy jej głowni zdobi monogram króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wizerunek towarzysza kawalerii narodowej oraz inskrypcja: VIVAT NARÓD Z KRÓLEM / KRÓL Z NARODEM i KONSTYTUCJA / DZIEN 3 MAJA 1791 ROKU.
Nieliczną wprawdzie, niemniej niezwykle ciekawą kolekcję broni miotającej pięknie reprezentuje, należąca do najstarszych w zbiorach polskich, gotycka kusza bojowa wykonana u schyłku XIV lub na początku XV w. Inny ciekawy okaz to – pochodząca z przełomu XVI/XVII w. – flandryjska ciężka kusza wałowa, z naciągiem za pomocą tzw. windy angielskiej. Kolekcję dopełnia kilka, głównie niemieckich, kusz myśliwskich z XVII i XVIII w., z kolbami pięknie inkrustowanymi kością i masą perłową zdobioną ornamentem roślinno- zoomorficznym oraz dwie kusze na kule tzw. ptaszniczki. Na szczególną uwagę wśród broni miotającej zasługują dwa okazy kompozytowych łuków orientalnych typu refleksyjnego oraz siedemnastowieczny wielki łuk chiński typu retrofleksyjnego, zdobiony ornamentem ze wschodnim motywem przestylizowanej maski tao-tie, swastyki i kwiatu lotosu.
Uzbrojenie ochronne najbardziej spektakularnie reprezentują późnorenesansowe pełne zbroje płytowe wykonane w niemieckich warsztatach płatnerskich, kilka zbroi pikinierskich i rajtarskich znakowanych cechami Norymbergii i Augsburga oraz dość duży zbiór francuskich i niemieckich kirysów kirasjerskich pochodzących z XIX w. Wśród hełmów najliczniejszą grupę tworzą XVII-wieczne moriony łódkowe. Do najcenniejszych jednak należą najstarsze w zbiorze hełmy typu zamkniętego, pochodzące z XV i XVI w. – Hundsgugel czyli przyłbica starszego typu i nowszego typu przyłbica maksymiliańska oraz będący przykładem surowej funkcjonalności niemiecki hełm typu salada. Wśród tarcz, w większości o charakterze dekoracyjnym, interesująco prezentują się dwie tarcze bojowe piechoty, wykonane najpewniej w norymberskim warsztacie Martina Rottschmidta u schyłku XVI w.
Najliczniejszy w kolekcji militariów zespół to piękny zbiór broni palnej ukazujący jej ewolucję konstrukcyjną, poczynając od XVI-wiecznych hakownic lontowych z najprostszym systemem odpalania. W miarę pełny przegląd kolejnych ogniw procesu udoskonaleń technicznych umożliwiają okazy muszkietów z zamkami lontowymi i kołowymi z XVII w., następnie najliczniej reprezentowane wojskowe karabiny skałkowe i kapiszonowe ze schyłku czasów nowożytnych, wreszcie liczne egzemplarze broni iglicowej, stanowiącej uzbrojenie wszystkich europejskich armii od lat 70. XIX w.
Interesująco prezentuje się wśród broni palnej, wprawdzie nieliczna, niemniej niezwykle cenna, broń myśliwska i sportowa. Pod względem konstrukcyjnym bez wątpienia zwraca uwagę odtylcowa powtarzalna strzelba systemu Lorenzoniego wykonana w XVIII w. Ciekawą grupę tworzą ciężkie kapiszonowe strzelby tarczowe pochodzące z 1. połowy XIX w. z wytwórni śląskich w Świdnicy, Chojnowie i Dzierżoniowie oraz niemieckie iglicowe strzelby sportowe wykonane już w 2. połowie XIX w. Prawdziwym dziełem sztuki jest sztucer sportowy z wymiennymi lufami wykonany w manufakturze Emanuela Mefferta w Suhl około 1880 r. W jego zdobnictwie przejawiają się eklektyczne gusta epoki, łącząc w asymetrycznej, trawionej dekoracji dostosowanej do nieregularnych, funkcjonalnie zdeterminowanych pól zdobienia, różne elementy stylowe.
Na szczególną uwagę zasługują niewątpliwie egzemplarze wykonane przez rodzimych wytwórców – Bogdana Grabińskiego z Leszna, Józefa Splichala i Ignacego Höfelmajera z Krakowa. Piękny styl neoromantycznego zdobnictwa broni myśliwskiej XIX w. reprezentuje dubeltówka wykonana w krakowskim warsztacie Höfelmajera w 1863 r. Sygnowane przez rusznikarza lufy zdobi bogaty trawiony ornament roślinny oraz medalion z popiersiem Tadeusza Kościuszki. Dubeltówka zakupiona została do zbiorów, za pośrednictwem Ministerstwa Kultury i Sztuki, na terenie Związku Radzieckiego. Jakkolwiek poprzednie jej losy nie są znane, przypuszczać należy, iż została zdobyta lub zarekwirowana w czasie działań powstańczych w latach 1863–1864.
Kolekcję długiej broni palnej znacząco wzbogaca dość liczna grupa pistoletów wojskowych i cywilnych, w większości francuskich i niemieckich, poczynając od okazów z zamkami kołowymi, na egzemplarzach automatycznej broni iglicowej kończąc. Wśród najstarszych pięknie prezentują się wczesne wojskowe pistolety jazdy oraz zdobiony kością i masą perłową pistolet kołowy z przełomu XVI/XVII w., prawdopodobnie z wytwórni Nikolausa Kletta w Suhl w Turyngii.
Kolekcję militariów dopełniają, dość rzadkie w zbiorach, modele armatek wiwatowych typu holenderskiego z pierwszej połowy XVII w. oraz kilka moździerzy i luf działowych. W tej grupie niewątpliwie zwraca uwagę, pięknie zdobiona motywem liści akantu, lufa spiżowa armaty wiwatowej z cyzelowanym kartuszem herbowym hrabiego Henryka Brühla, ministra Augusta III. Najpewniej odlana została w drezdeńskiej ludwisarni w połowie XVIII w.
Wśród broni obuchowej, na którą składają się nieliczne topory bojowe i berdysze, w większości będące XIX-wiecznymi kopiami wcześniejszych wzorów, interesująco prezentuje się niemiecki Morgenstern z przełomu XVI i XVII w.
Niezwykłą różnorodność typów można zaobserwować w zbiorze broni siecznej. Wśród najstarszych okazów zwraca uwagę miecz rycerski ze znakami na głowni nabijanymi złotem pochodzący z przełomu XIV i XV w., z obszaru północnej Europy. Niewątpliwie przyciągają również uwagę wielkie dwuręczne miecze piechoty – flamberg z głownią płomienistą i espadon, pochodzące z końca XVI w. Do majstersztyków sztuki mieczniczej należą dwa koncerze, tzw. granaty. Prawdopodobnie wykonane zostały jako sztuki mistrzowskie w stradomskim cechu mieczników w latach 1671–1761, według wzorów z przełomu XV i XVI w. Ciekawy zbiór tworzą rapiery. Ukazują prawie pełną ewolucję tej pięknej broni kłującej, od wczesnych typów mieczowych z rękojeścią krzyżową z końca XVI w., poprzez późnorenesansowe formy typu hiszpańsko-niderlandzkiego, po najbardziej typowe dla 1. połowy XVII w. rapiery typu Pappenheimer. Najliczniejszą grupę wśród broni siecznej tworzą szable, pałasze i tasaki pochodzące najliczniej z francuskich i niemieckich manufaktur XVIII i XIX w. w Solingen, Klingenthal i Poczdamie. Niejednokrotnie stanowiły one wyposażenie formacji militarnych i oddziałów wojskowych związanych z Krakowem, walczących w dobie wielkich powstań narodowych o odzyskanie utraconej u schyłku XVIII stulecia niepodległości. Niewątpliwie wielki ładunek emocjonalny niosą ze sobą szable polskie, wśród nich Augustówka upamiętniająca dzień nadania Konstytucji 3 Maja, wykonana z końcem XVIII w. Płazy jej głowni zdobi monogram króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wizerunek towarzysza kawalerii narodowej oraz inskrypcja: VIVAT NARÓD Z KRÓLEM / KRÓL Z NARODEM i KONSTYTUCJA / DZIEN 3 MAJA 1791 ROKU.
Nieliczną wprawdzie, niemniej niezwykle ciekawą kolekcję broni miotającej pięknie reprezentuje, należąca do najstarszych w zbiorach polskich, gotycka kusza bojowa wykonana u schyłku XIV lub na początku XV w. Inny ciekawy okaz to – pochodząca z przełomu XVI/XVII w. – flandryjska ciężka kusza wałowa, z naciągiem za pomocą tzw. windy angielskiej. Kolekcję dopełnia kilka, głównie niemieckich, kusz myśliwskich z XVII i XVIII w., z kolbami pięknie inkrustowanymi kością i masą perłową zdobioną ornamentem roślinno- zoomorficznym oraz dwie kusze na kule tzw. ptaszniczki. Na szczególną uwagę wśród broni miotającej zasługują dwa okazy kompozytowych łuków orientalnych typu refleksyjnego oraz siedemnastowieczny wielki łuk chiński typu retrofleksyjnego, zdobiony ornamentem ze wschodnim motywem przestylizowanej maski tao-tie, swastyki i kwiatu lotosu.
Uzbrojenie ochronne najbardziej spektakularnie reprezentują późnorenesansowe pełne zbroje płytowe wykonane w niemieckich warsztatach płatnerskich, kilka zbroi pikinierskich i rajtarskich znakowanych cechami Norymbergii i Augsburga oraz dość duży zbiór francuskich i niemieckich kirysów kirasjerskich pochodzących z XIX w. Wśród hełmów najliczniejszą grupę tworzą XVII-wieczne moriony łódkowe. Do najcenniejszych jednak należą najstarsze w zbiorze hełmy typu zamkniętego, pochodzące z XV i XVI w. – Hundsgugel czyli przyłbica starszego typu i nowszego typu przyłbica maksymiliańska oraz będący przykładem surowej funkcjonalności niemiecki hełm typu salada. Wśród tarcz, w większości o charakterze dekoracyjnym, interesująco prezentują się dwie tarcze bojowe piechoty, wykonane najpewniej w norymberskim warsztacie Martina Rottschmidta u schyłku XVI w.
Najliczniejszy w kolekcji militariów zespół to piękny zbiór broni palnej ukazujący jej ewolucję konstrukcyjną, poczynając od XVI-wiecznych hakownic lontowych z najprostszym systemem odpalania. W miarę pełny przegląd kolejnych ogniw procesu udoskonaleń technicznych umożliwiają okazy muszkietów z zamkami lontowymi i kołowymi z XVII w., następnie najliczniej reprezentowane wojskowe karabiny skałkowe i kapiszonowe ze schyłku czasów nowożytnych, wreszcie liczne egzemplarze broni iglicowej, stanowiącej uzbrojenie wszystkich europejskich armii od lat 70. XIX w.
Interesująco prezentuje się wśród broni palnej, wprawdzie nieliczna, niemniej niezwykle cenna, broń myśliwska i sportowa. Pod względem konstrukcyjnym bez wątpienia zwraca uwagę odtylcowa powtarzalna strzelba systemu Lorenzoniego wykonana w XVIII w. Ciekawą grupę tworzą ciężkie kapiszonowe strzelby tarczowe pochodzące z 1. połowy XIX w. z wytwórni śląskich w Świdnicy, Chojnowie i Dzierżoniowie oraz niemieckie iglicowe strzelby sportowe wykonane już w 2. połowie XIX w. Prawdziwym dziełem sztuki jest sztucer sportowy z wymiennymi lufami wykonany w manufakturze Emanuela Mefferta w Suhl około 1880 r. W jego zdobnictwie przejawiają się eklektyczne gusta epoki, łącząc w asymetrycznej, trawionej dekoracji dostosowanej do nieregularnych, funkcjonalnie zdeterminowanych pól zdobienia, różne elementy stylowe.
Na szczególną uwagę zasługują niewątpliwie egzemplarze wykonane przez rodzimych wytwórców – Bogdana Grabińskiego z Leszna, Józefa Splichala i Ignacego Höfelmajera z Krakowa. Piękny styl neoromantycznego zdobnictwa broni myśliwskiej XIX w. reprezentuje dubeltówka wykonana w krakowskim warsztacie Höfelmajera w 1863 r. Sygnowane przez rusznikarza lufy zdobi bogaty trawiony ornament roślinny oraz medalion z popiersiem Tadeusza Kościuszki. Dubeltówka zakupiona została do zbiorów, za pośrednictwem Ministerstwa Kultury i Sztuki, na terenie Związku Radzieckiego. Jakkolwiek poprzednie jej losy nie są znane, przypuszczać należy, iż została zdobyta lub zarekwirowana w czasie działań powstańczych w latach 1863–1864.
Kolekcję długiej broni palnej znacząco wzbogaca dość liczna grupa pistoletów wojskowych i cywilnych, w większości francuskich i niemieckich, poczynając od okazów z zamkami kołowymi, na egzemplarzach automatycznej broni iglicowej kończąc. Wśród najstarszych pięknie prezentują się wczesne wojskowe pistolety jazdy oraz zdobiony kością i masą perłową pistolet kołowy z przełomu XVI/XVII w., prawdopodobnie z wytwórni Nikolausa Kletta w Suhl w Turyngii.
Kolekcję militariów dopełniają, dość rzadkie w zbiorach, modele armatek wiwatowych typu holenderskiego z pierwszej połowy XVII w. oraz kilka moździerzy i luf działowych. W tej grupie niewątpliwie zwraca uwagę, pięknie zdobiona motywem liści akantu, lufa spiżowa armaty wiwatowej z cyzelowanym kartuszem herbowym hrabiego Henryka Brühla, ministra Augusta III. Najpewniej odlana została w drezdeńskiej ludwisarni w połowie XVIII w.
