Szopki krakowskie
Szopka krakowska jest twórczym przedstawieniem sceny narodzin Jezusa Chrystusa w otoczeniu nawiązującym do architektury i tradycji Krakowa. Budowla wyróżnia się ozdobną konstrukcją – najczęściej wielobarwną, symetryczną, wielopoziomową, wielowieżową i podświetlaną, zbudowaną z fantazyjnie przetworzonych, zminiaturyzowanych i połączonych ze sobą elementów architektonicznych zabytków Krakowa z lalkami lub figurkami postaci wywodzących się z tradycji chrześcijańskiej i związanych z Krakowem. Figurki upozowane są w różne scenki lub poruszane za pomocą mechanizmu. Przedstawiają historie biblijne, a także typowe dla Krakowa zwyczaje, legendy, postacie i współczesne im problemy.
Muzeum Krakowa (MK), organizator Konkursu Szopek Krakowskich i Wystawy Pokonkursowej, kolekcjonuje szopki krakowskiego od 1945 r., a poczynając od 1967 r. kolekcja jest wzbogacana każdego roku przez przynajmniej jedną pracę. Znacząca większość posiadanych w zbiorach szopek była zgłaszana przez twórców do dorocznego konkursu i zdobywała w jego ramach nagrody lub wyróżnienia.
Wśród autorów zgromadzonych szopek są najbardziej cenieni w swoich czasach twórcy, poczynając od szopkarzy działających w okresie 1945–1954: Stefan Mitka, Tadeusz Ruta, Franciszek Tarnowski, Władysław Turski, Antonii Wojciechowski. Z późniejszego okresu należy wymienić takich utytułowanych twórców, jak: Jan Bieda, Andrzej Borucki, Marian Dłużniewski, Zdzisław Dudzik, Tadeusz Gillert, Witold Głuch, Jacek Głuch, Zygmunt Grabarski, Witold Kawecki, Ryszard Kijak, Włodzimierz Łesyk, Jan Malik, Włodzimierz Malik, Mieczysław Marchwian, Piotr Michalczyk, Andrzej Morański, Wacław Morys, Andrzej Nowicki, Stanisław Paczyński, Lucyna Paczyńska, Bronisław Pięcik, Marian Przedpelski, Stanisław Romanik, Ferdynand Sadowski, Władysław Słaboński, Roman Sochacki, Joanna i Piotr Stremeccy, Kazimierz Wiatr, Marian Więcek, Marian Windyka, Antoni Wołek, Eugeniusz Wołkowicz, Tadeusz Żmirek. Wśród współcześnie działających szopkarek i szopkarzy, których prace tworzą kolekcję muzealną, należy wymienić: Wiesława Barczewskiego, Dariusza Czyża, Marzenę Dłużniewską, Filipa Fotomajczyka, Zbigniewa Gillerta, Marka Głucha, Zbigniewa Grzecha, Jana Kirsza, Józefa Madeja, Zbigniewa Madeja, Annę i Rozalię Malik, Stanisława Malika, Andrzeja Malika, Marka Markowskiego, Macieja Moszewa, Pawła Nawałę, Kazimierza Stopińskiego, Kryspina Wolnego, Andrzeja Wróbla, Leszka Zarzyckiego, Jakuba Zawadzińskiego, Zbigniew Zymana.
Kolekcja licząca ponad 270 obiektów (stan na koniec 2021 r.) pozwala dostrzec najważniejsze przeobrażenia formy krakowskiej szopki konkursowej, jakie przechodziła ona w ciągu ośmiu dekad. Jednocześnie każda z szopek reprezentuje indywidualny styl twórcy, zawiera niepowtarzalną architekturę, kolorystykę i figurki. Przeglądając zbiór, można również zauważyć, jak zmieniały się materiały wykorzystywane do budowy szopek. Do tworzenia konstrukcji, tak dawniej, jak i dziś, używa się przede wszystkim tektury i drewna. Większa różnorodność panuje w materiałach służących ozdabianiu szopek. Stosowane jeszcze w czasach przedwojennych kolorowe papiery były po II wojnie światowej zastępowane w co raz większym stopniu barwną folią aluminiową – zwaną w Krakowie staniolem. Na przełomie XX i XXI w. popularność zyskały również papiery metalizowane, hologramowe i brokatowe. Część szopkarzy sięgnęła również po gotowe ozdoby pasmanteryjne. Wiele ze zgromadzonych w kolekcji szopek jest podświetlana i zmechanizowana, chociaż utrzymywanie przez lata sprawnych instalacji elektrycznych i mechanizmów jest trudnym zadaniem dla muzealnych konserwatorów. Najmniejsze zgromadzone szopki liczą 15 cm wysokości, najwyższa mierzy 350 cm.
Kolekcja szopek krakowskich MK cieszy się od lat dużym zainteresowaniem instytucji, firm i osób prywatnych. Każdego roku szopki z muzealnej kolekcji są wypożyczane i prezentowane na licznych wystawach w Polsce i na świecie, popularyzując to wyjątkowe dziedzictwo Krakowa, które w 2018 roku zostało wpisane na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.
Wśród autorów zgromadzonych szopek są najbardziej cenieni w swoich czasach twórcy, poczynając od szopkarzy działających w okresie 1945–1954: Stefan Mitka, Tadeusz Ruta, Franciszek Tarnowski, Władysław Turski, Antonii Wojciechowski. Z późniejszego okresu należy wymienić takich utytułowanych twórców, jak: Jan Bieda, Andrzej Borucki, Marian Dłużniewski, Zdzisław Dudzik, Tadeusz Gillert, Witold Głuch, Jacek Głuch, Zygmunt Grabarski, Witold Kawecki, Ryszard Kijak, Włodzimierz Łesyk, Jan Malik, Włodzimierz Malik, Mieczysław Marchwian, Piotr Michalczyk, Andrzej Morański, Wacław Morys, Andrzej Nowicki, Stanisław Paczyński, Lucyna Paczyńska, Bronisław Pięcik, Marian Przedpelski, Stanisław Romanik, Ferdynand Sadowski, Władysław Słaboński, Roman Sochacki, Joanna i Piotr Stremeccy, Kazimierz Wiatr, Marian Więcek, Marian Windyka, Antoni Wołek, Eugeniusz Wołkowicz, Tadeusz Żmirek. Wśród współcześnie działających szopkarek i szopkarzy, których prace tworzą kolekcję muzealną, należy wymienić: Wiesława Barczewskiego, Dariusza Czyża, Marzenę Dłużniewską, Filipa Fotomajczyka, Zbigniewa Gillerta, Marka Głucha, Zbigniewa Grzecha, Jana Kirsza, Józefa Madeja, Zbigniewa Madeja, Annę i Rozalię Malik, Stanisława Malika, Andrzeja Malika, Marka Markowskiego, Macieja Moszewa, Pawła Nawałę, Kazimierza Stopińskiego, Kryspina Wolnego, Andrzeja Wróbla, Leszka Zarzyckiego, Jakuba Zawadzińskiego, Zbigniew Zymana.
Kolekcja licząca ponad 270 obiektów (stan na koniec 2021 r.) pozwala dostrzec najważniejsze przeobrażenia formy krakowskiej szopki konkursowej, jakie przechodziła ona w ciągu ośmiu dekad. Jednocześnie każda z szopek reprezentuje indywidualny styl twórcy, zawiera niepowtarzalną architekturę, kolorystykę i figurki. Przeglądając zbiór, można również zauważyć, jak zmieniały się materiały wykorzystywane do budowy szopek. Do tworzenia konstrukcji, tak dawniej, jak i dziś, używa się przede wszystkim tektury i drewna. Większa różnorodność panuje w materiałach służących ozdabianiu szopek. Stosowane jeszcze w czasach przedwojennych kolorowe papiery były po II wojnie światowej zastępowane w co raz większym stopniu barwną folią aluminiową – zwaną w Krakowie staniolem. Na przełomie XX i XXI w. popularność zyskały również papiery metalizowane, hologramowe i brokatowe. Część szopkarzy sięgnęła również po gotowe ozdoby pasmanteryjne. Wiele ze zgromadzonych w kolekcji szopek jest podświetlana i zmechanizowana, chociaż utrzymywanie przez lata sprawnych instalacji elektrycznych i mechanizmów jest trudnym zadaniem dla muzealnych konserwatorów. Najmniejsze zgromadzone szopki liczą 15 cm wysokości, najwyższa mierzy 350 cm.
Kolekcja szopek krakowskich MK cieszy się od lat dużym zainteresowaniem instytucji, firm i osób prywatnych. Każdego roku szopki z muzealnej kolekcji są wypożyczane i prezentowane na licznych wystawach w Polsce i na świecie, popularyzując to wyjątkowe dziedzictwo Krakowa, które w 2018 roku zostało wpisane na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.
