Rzemiosło nowożytne
Zabytki rzemiosła artystycznego zgromadzone SA w Dziale Historii i Sztuki Krakowa Nowożytnego. Są to przedmioty pełniące funkcję użytkową, a często także dekoracyjną. Duża część zbioru, stanowiąca bazę kolekcji, to obiekty przekazane do Muzeum Historycznego z Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa, na początku lat 50-tych XX w. Zgodnie z profilem Archiwum, które gromadziło pamiątki związane z historią Krakowa, są to przedmioty ofiarowane przez cechy rzemieślników krakowskich, a także instytucje miejskie. Kolekcja jest stale uzupełniana.
Zbiory rzemiosła artystycznego można podzielić na grupy według techniki wykonania:
Złotnictwo
Zabytki złotnictwa nowożytnego posiadające najwyższą wartość artystyczną w naszych zbiorach związane są z mecenatem Rady Miejskiej oraz z cechem złotników.
Do insygniów Rady Miejskiej należy srebrne pozłacane berełko burmistrzów miasta Krakowa z pocz. XVI wieku, łączące w sobie cechy gotyku i renesansu. Głowica berełka ozdobiona jest fryzem lilijek, inicjałami IHS oraz inskrypcją odnoszącą się do sprawiedliwego sprawowania sądów: „Iuste iudicate F[ilii] H[ominum]”.
Charakterystycznym zabytkiem związanym z Radą Miejską jest pierścień burmistrzów krakowskich. Złota obręcz pierścienia, która - jak głosi inskrypcja wewnątrz - pochodzi z 1532 r., a oczko z 1590 r. Oczko z wygrawerowanym w szafirze herbem Krakowa mogło pełnić także funkcję pieczęci. Jest to jedno z najwcześniejszych przedstawień herbu miasta z orłem umieszczonym w bramie murów miejskich.
Lada Rady Miejskiej, czyli skrzynia służąca do przechowywania ważnych dokumentów i przyborów do pisania, została ufundowana w roku 1751 przez Radę Miejską. Radni chcieli w ten sposób upamiętnić krakowskie obchody Wielkiego Jubileuszu Roku Świętego 1750r
Lada wykonana jest z drewna i obita srebrnymi blachami z repusowaną dekoracją w stylu regencyjnym. Wieko zwieńczono odlewaną postacią kobiecą w typie Minerwy podtrzymującą herb miasta, która wyraża ideę sprawiedliwych rządów.
Wewnątrz lady mieszczą się srebrne kałamarz i piaseczniczka. W drugiej połowie XIX w. zestaw przyborów do pisania powiększył się o srebrną pozłacaną obsadkę w kształcie ptasiego pióra
Większość przedmiotów związanych z obrzędami i zwyczajami cechu złotników, ze względu na ich profesję, miało formy biżuteryjne (np. obesłanie w formie pierścienia).
Zawieszenie cechu złotników ma kształt kokardy (ówcześnie zwanej też „wstęgą”) zwieńczonej koroną i ozdobionej łezkowatą zawieszką. Mosiężna kokarda zdobiona jest półszlachetnymi kamieniami i malowana kolorową emalią. Zawieszenia i brosze tego typu występują w biżuterii europejskiej od poł. XVII w.
Oryginalnym zabytkiem związanym z cechem złotników jest prostokątna tablica, wykonana z miedzi, a następnie pozłocona. Zdobi ją repusowane przedstawienie patrona cechu, św. Eligiusza oraz wątków z jego legendy. Tablica jest cennym źródłem ikonograficznym, realistycznie i z wieloma szczegółami ukazującym pracownię złotniczą z początku wieku XVII. Według inskrypcji została ufundowana do kaplicy cechowej. W narożnikach ukazano trzy gmerki i herb Pomian (zapewne fundatorów i wykonawców tablicy) oraz datę 1609 wiązaną z czasem jej powstania. Wykonanie lub wyzłocenie tablicy (w zależności od interpretacji tekstu inskrypcji) przypisuje się Cornelisowi Buisowi, złotnikowi przybyłemu do Krakowa z Antwerpii, od 1604 r. obywatelowi miasta.
Godne uwagi są także dwa XVI-wieczne pierścienie wykonane przez krakowskich złotników.
Związane ze złotnictwem są dwie płaskorzeźby portretowe przedstawiające złotnika Grzegorza Przybyłę oraz jego żonę Katarzynę. Zostały wykonane w bukszpanie i według inskrypcji datowane są na rok 1534 r. Małżonkowie przedstawieni zostali w popiersiu, w ujęciach profilowych. W twardym materiale rzeźbiarskim artysta oddał precyzyjnie indywidualne rysy twarzy obydwu postaci, a także elementy renesansowego ubioru i jego akcesoriów, takich jak np. faktura futra kołnierza złotnika, różaniec trzymany w jego ręku, czy pierścionki na palcach pani złotnikowej.
Do insygniów Rady Miejskiej należy srebrne pozłacane berełko burmistrzów miasta Krakowa z pocz. XVI wieku, łączące w sobie cechy gotyku i renesansu. Głowica berełka ozdobiona jest fryzem lilijek, inicjałami IHS oraz inskrypcją odnoszącą się do sprawiedliwego sprawowania sądów: „Iuste iudicate F[ilii] H[ominum]”.
Charakterystycznym zabytkiem związanym z Radą Miejską jest pierścień burmistrzów krakowskich. Złota obręcz pierścienia, która - jak głosi inskrypcja wewnątrz - pochodzi z 1532 r., a oczko z 1590 r. Oczko z wygrawerowanym w szafirze herbem Krakowa mogło pełnić także funkcję pieczęci. Jest to jedno z najwcześniejszych przedstawień herbu miasta z orłem umieszczonym w bramie murów miejskich.
Lada Rady Miejskiej, czyli skrzynia służąca do przechowywania ważnych dokumentów i przyborów do pisania, została ufundowana w roku 1751 przez Radę Miejską. Radni chcieli w ten sposób upamiętnić krakowskie obchody Wielkiego Jubileuszu Roku Świętego 1750r
Lada wykonana jest z drewna i obita srebrnymi blachami z repusowaną dekoracją w stylu regencyjnym. Wieko zwieńczono odlewaną postacią kobiecą w typie Minerwy podtrzymującą herb miasta, która wyraża ideę sprawiedliwych rządów.
Wewnątrz lady mieszczą się srebrne kałamarz i piaseczniczka. W drugiej połowie XIX w. zestaw przyborów do pisania powiększył się o srebrną pozłacaną obsadkę w kształcie ptasiego pióra
Większość przedmiotów związanych z obrzędami i zwyczajami cechu złotników, ze względu na ich profesję, miało formy biżuteryjne (np. obesłanie w formie pierścienia).
Zawieszenie cechu złotników ma kształt kokardy (ówcześnie zwanej też „wstęgą”) zwieńczonej koroną i ozdobionej łezkowatą zawieszką. Mosiężna kokarda zdobiona jest półszlachetnymi kamieniami i malowana kolorową emalią. Zawieszenia i brosze tego typu występują w biżuterii europejskiej od poł. XVII w.
Oryginalnym zabytkiem związanym z cechem złotników jest prostokątna tablica, wykonana z miedzi, a następnie pozłocona. Zdobi ją repusowane przedstawienie patrona cechu, św. Eligiusza oraz wątków z jego legendy. Tablica jest cennym źródłem ikonograficznym, realistycznie i z wieloma szczegółami ukazującym pracownię złotniczą z początku wieku XVII. Według inskrypcji została ufundowana do kaplicy cechowej. W narożnikach ukazano trzy gmerki i herb Pomian (zapewne fundatorów i wykonawców tablicy) oraz datę 1609 wiązaną z czasem jej powstania. Wykonanie lub wyzłocenie tablicy (w zależności od interpretacji tekstu inskrypcji) przypisuje się Cornelisowi Buisowi, złotnikowi przybyłemu do Krakowa z Antwerpii, od 1604 r. obywatelowi miasta.
Godne uwagi są także dwa XVI-wieczne pierścienie wykonane przez krakowskich złotników.
Związane ze złotnictwem są dwie płaskorzeźby portretowe przedstawiające złotnika Grzegorza Przybyłę oraz jego żonę Katarzynę. Zostały wykonane w bukszpanie i według inskrypcji datowane są na rok 1534 r. Małżonkowie przedstawieni zostali w popiersiu, w ujęciach profilowych. W twardym materiale rzeźbiarskim artysta oddał precyzyjnie indywidualne rysy twarzy obydwu postaci, a także elementy renesansowego ubioru i jego akcesoriów, takich jak np. faktura futra kołnierza złotnika, różaniec trzymany w jego ręku, czy pierścionki na palcach pani złotnikowej.
Metale nieszlachetne
Pośród przedmiotów wykonanych z metali nieszlachetnych dominują naczynia cynowe. Są to w większości naczynia związane z działalnością krakowskich cechów: wilkomy, talerze, lichtarze, dzbany.
W 2007 roku do zbiorów została zakupiona kolekcja cyny, w której przeważają przedmioty pochodzenia śląskiego i niemieckiego datowane od XVII do XIX w. W niewielkiej części są to naczynia stanowiące niegdyś wyposażenie gospód cechowych, natomiast trzon kolekcji stanowią naczynia pełniące funkcję dekoracyjną, bądź użytkową w domach i kuchniach mieszczańskich: dzbany, puchary, kufle, miarki, misy, teryny (wazy), talerze, czekoladnice, dzbanki do kawy, mlecznik.
W skład kolekcji cyny wchodzą też przedmioty będące dawnym wyposażeniem kościołów i kaplic: kielichy, patena, lichtarze ołtarzowe, wazonik ołtarzowy, naczynie na Oleje Święte czy też wieczna lampa.
Wśród ciekawszych przedmiotów wykonanych z metali nieszlachetnych znajdują się obiekty zdobiące wnętrza ekspozycji „Dom Mieszczański” : mosiężna szkandela (czyli ogrzewacz pościeli) z repusowaną dekoracją w postaci dużych owoców i kwiatów wykonana ok. 1690, miedziany pozłacany talerz z repusowanym popiersiem mężczyzny wykonany w Norymberdze ok. roku 1600 czy też wanna do chłodzenia wina z XVII/XVIII w.
Do zbiorów należy także miedziana konew XVIII – wieczna, z przykrywą dekorowaną wypukłą palmetką. Jest ona zapewne wyrobem krakowskim.
W 2007 roku do zbiorów została zakupiona kolekcja cyny, w której przeważają przedmioty pochodzenia śląskiego i niemieckiego datowane od XVII do XIX w. W niewielkiej części są to naczynia stanowiące niegdyś wyposażenie gospód cechowych, natomiast trzon kolekcji stanowią naczynia pełniące funkcję dekoracyjną, bądź użytkową w domach i kuchniach mieszczańskich: dzbany, puchary, kufle, miarki, misy, teryny (wazy), talerze, czekoladnice, dzbanki do kawy, mlecznik.
W skład kolekcji cyny wchodzą też przedmioty będące dawnym wyposażeniem kościołów i kaplic: kielichy, patena, lichtarze ołtarzowe, wazonik ołtarzowy, naczynie na Oleje Święte czy też wieczna lampa.
Wśród ciekawszych przedmiotów wykonanych z metali nieszlachetnych znajdują się obiekty zdobiące wnętrza ekspozycji „Dom Mieszczański” : mosiężna szkandela (czyli ogrzewacz pościeli) z repusowaną dekoracją w postaci dużych owoców i kwiatów wykonana ok. 1690, miedziany pozłacany talerz z repusowanym popiersiem mężczyzny wykonany w Norymberdze ok. roku 1600 czy też wanna do chłodzenia wina z XVII/XVIII w.
Do zbiorów należy także miedziana konew XVIII – wieczna, z przykrywą dekorowaną wypukłą palmetką. Jest ona zapewne wyrobem krakowskim.
Ceramika
Ceramikę reprezentują przede wszystkim kafle. Znajdowane podczas prac budowlanych czy remontowych w Krakowie i na Kazimierzu od końca XIX do lat 30-tych XX w., przekazywane były do Archiwum Akt Dawnych.
Dużą i cenną grupę w tym zbiorze stanowią kafle XVI-wieczne, o wzorach wprowadzonych przez Bartosza z Kazimierza – twórcę pieców wawelskich, np. kafle z herbem Polski z inicjałem króla Zygmunta Starego, herbem królowej Bony lub motywami roślinnymi.
Oryginalny motyw znajduje się na licu kafla z 1 połowy XVI w. odnalezionym na miejscu kamienic zburzonych pod budowę Magistratu. Zdobi go para: kobieta i mężczyzna, w profilowych popiersiach, zwróceni ku sobie. Ich ubiory z epoki renesansu oddane są niezwykle szczegółowo.
Interesująca dekoracja reliefowa, o charakterze gotyckim zdobi lico kafla z pocz. XVI w. Relief ukazuje motyw gołębia z gałązką w dziobie i litery IHS.
XVII-wieczne przykłady kafli w zbiorach muzeum utrzymane są w popularnej dla tego okresu kolorystyce biało-grantowej, biało-niebieskiej, względnie zielonej, z dekoracją wykonaną w niskim reliefie.
Z XVII wieku pochodzi półkoliste zwieńczenie attyki pieca z motywem balustrady ozdobione parą delfinów w ujęciu antytetycznym.
W zbiorach nowożytnej ceramiki naczyniowej znajdują się garnuszki i flakoniki apteczne przekazane z Archiwum Akt Dawnych, datowane od XVI – XVIII w.
Dużą i cenną grupę w tym zbiorze stanowią kafle XVI-wieczne, o wzorach wprowadzonych przez Bartosza z Kazimierza – twórcę pieców wawelskich, np. kafle z herbem Polski z inicjałem króla Zygmunta Starego, herbem królowej Bony lub motywami roślinnymi.
Oryginalny motyw znajduje się na licu kafla z 1 połowy XVI w. odnalezionym na miejscu kamienic zburzonych pod budowę Magistratu. Zdobi go para: kobieta i mężczyzna, w profilowych popiersiach, zwróceni ku sobie. Ich ubiory z epoki renesansu oddane są niezwykle szczegółowo.
Interesująca dekoracja reliefowa, o charakterze gotyckim zdobi lico kafla z pocz. XVI w. Relief ukazuje motyw gołębia z gałązką w dziobie i litery IHS.
XVII-wieczne przykłady kafli w zbiorach muzeum utrzymane są w popularnej dla tego okresu kolorystyce biało-grantowej, biało-niebieskiej, względnie zielonej, z dekoracją wykonaną w niskim reliefie.
Z XVII wieku pochodzi półkoliste zwieńczenie attyki pieca z motywem balustrady ozdobione parą delfinów w ujęciu antytetycznym.
W zbiorach nowożytnej ceramiki naczyniowej znajdują się garnuszki i flakoniki apteczne przekazane z Archiwum Akt Dawnych, datowane od XVI – XVIII w.
Szkło
Do najcenniejszych zabytków należy wilkom cechu mieczników wykonany z zielonkawego szkła. Do jego cech charakterystycznych należy wypukłe dno w kształcie stożka i karbowany wałeczek zielonego szkła doklejany do dolnej krawędzi. Pochodzi z 1604 r. i ozdobiony został malowanymi emalią przedstawieniem godła cechu mieczników oraz sceną Ukrzyżowania z postaciami świętych Marii i Jana pod krzyżem.
Unikatowym zabytkiem jest miniaturowy szklany kogucik z pocz. XVII w., który został złożony do gałki wieży ratuszowej w 1611 r.
W zbiorze obiektów szklanych znajdują się flakoniki i słoiki apteczne, datowane od XVI do XVIII w. w różnym stanie zachowania. Eksponaty zdobywane z myślą o dekoracji wnętrz wystawowych, zdobią pomieszczenia ekspozycji „Dom Mieszczański”, np.: lustro weneckie, czy też kieliszek z manufaktury nalibocko-urzeckiej.
Unikatowym zabytkiem jest miniaturowy szklany kogucik z pocz. XVII w., który został złożony do gałki wieży ratuszowej w 1611 r.
W zbiorze obiektów szklanych znajdują się flakoniki i słoiki apteczne, datowane od XVI do XVIII w. w różnym stanie zachowania. Eksponaty zdobywane z myślą o dekoracji wnętrz wystawowych, zdobią pomieszczenia ekspozycji „Dom Mieszczański”, np.: lustro weneckie, czy też kieliszek z manufaktury nalibocko-urzeckiej.
