Teatralia
Zbiory teatraliów w Muzeum Krakowa (MK) to unikatowa kolekcja związana tematycznie z historią teatru krakowskiego od początków XIX w. do czasów współczesnych. Całość kolekcji podzielona jest na dwie grupy muzealiów: zbiory artystyczne (obejmujące plastyczne wizerunki aktorów, projekty scenograficzne, kostiumy, makiety, pamiątki teatralne) i zbiory fotograficzne.
Początek zbiorom teatraliów dała zorganizowana 1949 r. w gmachu Muzeum Przemysłu Artystycznego przy ul. Smoleńsk 9 w Krakowie Wystawa Historyczna Teatru Krakowskiego. Wystawa ta zaprezentowała obfity i różnorodny materiał, który w 1952 r. został przekazany przez Muzeum Narodowe na rzecz Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Przekaz ten wraz z depozytami liczył 1400 pozycji i obejmował wizerunki aktorów wykonane różnymi technikami plastycznymi, fotografie teatralne, programy, afisze, zaproszenia, makiety, projekty scenograficzne i kostiumowe, także kostiumy oraz pamiątki związane z artystami teatru. Przekaz, wraz z posiadanymi już niewielkimi zbiorami teatraliów, stał się zalążkiem specjalistycznej kolekcji w zbiorach MK. Dużą pomoc przy gromadzeniu zbioru przynosiły także społeczne akcje zbierania teatraliów, które w latach 1964–1967 organizował krakowski Klub Miłośników Teatru. W kolejnych latach dzięki przekazom, darom, zapisom testamentowym, a także licznym zakupom, kolekcja pomnażała swój zasób.
Przez lata tworzenia kolekcja powiększała się o liczne pamiątki związane z działalnością sceniczną wybitnych artystów sceny krakowskiej, zarówno aktorów, jak i reżyserów, scenografów. Artefakty związane z osobami znakomitych aktorów Heleny Modrzejewskiej, Antoniny Hoffman, Ludwika Solskiego, Ireny Solskiej, Jadwigi Mrozowskiej, Juliusza Osterwy czy Zofii Jaroszewskiej oraz wybitnych scenografów, inscenizatorów i dyrektorów scen krakowskich w osobach Stanisława Koźmiana, Stanisława Wyspiańskiego, Karola Frycza, Teofila Trzcińskiego, Iwo Galla, Andrzej Stopki, Tadeusza Kantora, Andrzeja Majewskiego, Jerzego Skarżyńskiego stanowią najcenniejszą jej część.
Na osobną wzmiankę zasługują teatralia Stanisława Wyspiańskiego, które tworzą wyodrębnioną grupę muzealiów dokumentujących teatralny warsztat Wyspiańskiego z lat 1897–1905. Zostały opracowane w muzealnym wydawnictwie katalogowym Teatralia Stanisława Wyspiańskiego autorstwa M. Palki i A. Kowalskiej. Warto także przywołać nazwiska artystów plastyków, których prace znajdują się w zbiorach teatralnych MK. Autorami wizerunków wybitnych artystów sceny krakowskiej są znakomici malarze i rzeźbiarze, wśród nich: Leon Wyczółkowski, Juliusz Fałat, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Józef Czajkowski, Kazimierz Sichulski, Alfons Karpiński, Bronisława Rychter-Janowska, a także Xawery Dunikowski, Konstanty Laszczaka i Jan Szczepkowski.
Prawie połowę zasobu kolekcji teatraliów stanowią fotografie. Najcenniejszą jej częścią jest zbiór XIX-wiecznej atelierowej fotografii aktorskiej, która posiada niezwykłą wartość dokumentacyjną i ikonograficzną ówczesnego teatru, poprzez utrwalone wizerunki aktorów w kostiumach wraz ze scenicznymi gestami i mimiką. Najstarsze zachowane fotografie, przedstawiające Ignacego Chomińskiego i Zygmunta Anczyca, sięgają połowy XIX w. Do cymeliów tej części kolekcji należy unikatowy album z fotografiami aktorskimi Antoniny Hoffmann wykonanymi przez Walerego Rzewuskiego w 1868 r. Wśród autorów fotografii znajdują się prace sygnowane przez najlepsze krakowskie zakłady fotograficzne tamtej epoki: wspomniane już Walerego Rzewuskiego, Stanisława Bizańskiego, Awita Szuberta, także Juliusza Miena i Józefa Sebalda.
Dopełnieniem zbioru teatraliów jest liczący ok. 15 tysięcy zbiór archiwaliów związany z historią scen krakowskich i jej twórców, a przechowywany w Bibliotece Naukowej i Archiwum MK. Ten ostatni zawiera afisze, plakaty i programy teatralne, zaproszenia, a także korespondencje i autografy ludzi teatru, adresy i depesze gratulacyjne. Najcenniejszą grupą materiałów stanowią korespondencje i autografy (rękopisy) wybitnych twórców teatralnych. W zbiorze tym znajdują się listy Stanisława Wyspiańskiego do wujostwa Stankiewiczów (listy z Paryża, 1891–1894) oraz Adama Chmiela (1901–1907), a wśród nich autograf wiersza poety ze słynnymi słowami: „Teatr mój widzę ogromny, wielkie powietrzne przestrzenie”. Ponadto obfita korespondencja Jadwigi Mrozowskiej do Antoniego Waśkowskiego oraz wiersze Tadeusza Boya Żeleńskiego dedykowane Mrozowskiej. Warto wspomnieć o prywatnym archiwum Teofila Trzcińskiego wraz z obszerną korespondencją Iwo Galla, a także liczne materiały archiwalne pochodzące ze spadku po Ludwiku Solskim.
Kolekcja teatraliów oraz archiwalia teatralne w MK tworzą jeden z najcenniejszych i najzasobniejszych zbiorów muzealnych związanych z tematyką teatralną w Polsce.
Przez lata tworzenia kolekcja powiększała się o liczne pamiątki związane z działalnością sceniczną wybitnych artystów sceny krakowskiej, zarówno aktorów, jak i reżyserów, scenografów. Artefakty związane z osobami znakomitych aktorów Heleny Modrzejewskiej, Antoniny Hoffman, Ludwika Solskiego, Ireny Solskiej, Jadwigi Mrozowskiej, Juliusza Osterwy czy Zofii Jaroszewskiej oraz wybitnych scenografów, inscenizatorów i dyrektorów scen krakowskich w osobach Stanisława Koźmiana, Stanisława Wyspiańskiego, Karola Frycza, Teofila Trzcińskiego, Iwo Galla, Andrzej Stopki, Tadeusza Kantora, Andrzeja Majewskiego, Jerzego Skarżyńskiego stanowią najcenniejszą jej część.
Na osobną wzmiankę zasługują teatralia Stanisława Wyspiańskiego, które tworzą wyodrębnioną grupę muzealiów dokumentujących teatralny warsztat Wyspiańskiego z lat 1897–1905. Zostały opracowane w muzealnym wydawnictwie katalogowym Teatralia Stanisława Wyspiańskiego autorstwa M. Palki i A. Kowalskiej. Warto także przywołać nazwiska artystów plastyków, których prace znajdują się w zbiorach teatralnych MK. Autorami wizerunków wybitnych artystów sceny krakowskiej są znakomici malarze i rzeźbiarze, wśród nich: Leon Wyczółkowski, Juliusz Fałat, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Józef Czajkowski, Kazimierz Sichulski, Alfons Karpiński, Bronisława Rychter-Janowska, a także Xawery Dunikowski, Konstanty Laszczaka i Jan Szczepkowski.
Prawie połowę zasobu kolekcji teatraliów stanowią fotografie. Najcenniejszą jej częścią jest zbiór XIX-wiecznej atelierowej fotografii aktorskiej, która posiada niezwykłą wartość dokumentacyjną i ikonograficzną ówczesnego teatru, poprzez utrwalone wizerunki aktorów w kostiumach wraz ze scenicznymi gestami i mimiką. Najstarsze zachowane fotografie, przedstawiające Ignacego Chomińskiego i Zygmunta Anczyca, sięgają połowy XIX w. Do cymeliów tej części kolekcji należy unikatowy album z fotografiami aktorskimi Antoniny Hoffmann wykonanymi przez Walerego Rzewuskiego w 1868 r. Wśród autorów fotografii znajdują się prace sygnowane przez najlepsze krakowskie zakłady fotograficzne tamtej epoki: wspomniane już Walerego Rzewuskiego, Stanisława Bizańskiego, Awita Szuberta, także Juliusza Miena i Józefa Sebalda.
Dopełnieniem zbioru teatraliów jest liczący ok. 15 tysięcy zbiór archiwaliów związany z historią scen krakowskich i jej twórców, a przechowywany w Bibliotece Naukowej i Archiwum MK. Ten ostatni zawiera afisze, plakaty i programy teatralne, zaproszenia, a także korespondencje i autografy ludzi teatru, adresy i depesze gratulacyjne. Najcenniejszą grupą materiałów stanowią korespondencje i autografy (rękopisy) wybitnych twórców teatralnych. W zbiorze tym znajdują się listy Stanisława Wyspiańskiego do wujostwa Stankiewiczów (listy z Paryża, 1891–1894) oraz Adama Chmiela (1901–1907), a wśród nich autograf wiersza poety ze słynnymi słowami: „Teatr mój widzę ogromny, wielkie powietrzne przestrzenie”. Ponadto obfita korespondencja Jadwigi Mrozowskiej do Antoniego Waśkowskiego oraz wiersze Tadeusza Boya Żeleńskiego dedykowane Mrozowskiej. Warto wspomnieć o prywatnym archiwum Teofila Trzcińskiego wraz z obszerną korespondencją Iwo Galla, a także liczne materiały archiwalne pochodzące ze spadku po Ludwiku Solskim.
Kolekcja teatraliów oraz archiwalia teatralne w MK tworzą jeden z najcenniejszych i najzasobniejszych zbiorów muzealnych związanych z tematyką teatralną w Polsce.
