Pamiątki patriotyczne
Zbiór pamiątek patriotycznych zawiera przedmioty związane z powstaniem kościuszkowskim, listopadowym, styczniowym, okresem manifestacji patriotycznych przed powstaniem styczniowym, rewolucją krakowską, powstaniem Legionów Polskich i Naczelnego Komitetu Narodowego, a także pamiątki przypominające rocznice ważnych wydarzeń historycznych, społecznych i politycznych.
Moda na zbieranie pamiątek patriotycznych narastała w Polsce stopniowo, poczynając od powstania kościuszkowskiego, by osiągnąć apogeum w okresie przed powstaniem styczniowym. Pamiątki powstawały w ciągu całego okresu niewoli narodowej, głównie na terenie zaboru rosyjskiego i austriackiego. W obawie przed represjami wykonywano je zwykle w warunkach konspiracyjnych i nie sygnowano. Ich zbieranie i noszenie było aktem patriotycznym, było wyrazem opowiedzenia się po stronie walczących o niepodległość ojczyzny. Pamiątki operowały systemem znaków, symboli i alegorii wyrażających wierność ojczyźnie i Bogu.
Najcenniejszą pamiątką z okresu powstania kościuszkowskiego jest złoty pierścionek z miniaturowym portretem Tadeusza Kościuszki. Z okresem rewolucji krakowskiej 1846 r. wiąże się m.in. medalion brązowy upamiętniający rzeź galicyjską z podobiznami kanclerza Austrii Klemensa Metternicha i Jakuba Szeli, autorstwa Henryka Dmowskiego, sztandar powstania z orłem bez korony i pierścionek pokryty czarną emalią z napisem „Wieczna Łza 1846” nawiązujący do końcowych wydarzeń tego roku. Do cennych pamiątek z walk krakowskich okresu Wiosny Ludów należy haft koralikowy z emblematami patriotycznymi z 1848 r. i biało-czerwone rozetki z orzełkiem noszone przez powstańców.
Z czasów powstania listopadowego pochodzi para obrączek złotych emaliowanych z oczkami w formie trumien, w których ukryte są postaci powstańców pokazujące się po naciśnięciu wmontowanego w obrączki mechanizmu. Także broszka z Orłem, Pogonią i skrzyżowanymi kosą i lancą oraz trzy alegorie powstania listopadowego z herbami Polski i Litwy haftowane przez anonimowe autorki. Z upadkiem powstania wiążą się: alegoria namalowana przez Januarego Suchodolskiego na blaszce w 1840 r. i makatka z 1831 r. wykonana przez anonimowego zesłańca na Syberii.
Ożywienie patriotycznych uczuć w latach poprzedzających powstanie styczniowe udokumentowane jest cenną kolekcją biżuterii żałobnej, tzw. czarnej biżuterii. Składają się na nią obrączki, medaliki, krzyżyki metalowe i srebrne noszone masowo dla upamiętnienia ofiar lutowych, marcowych i kwietniowych manifestacji patriotycznych, jakie miały miejsce w Warszawie w 1862 r. oraz kolekcja bardziej elitarnej biżuterii, wykonanej ze srebra, laki, ebonitu, czarnego szkliwa i pereł; korale, bransolety i naszyjniki przypominające wyglądem łańcuchy, kajdany i gałązki cierniowe. Z samym powstaniem wiążą się m.in. album i tableau z fotografiami powstańców, srebrny orzeł z drzewca chorągwi dyktatora powstania Mariana Langiewicza, ryngraf powstańczy i pamiętnik – album ze zbiorem wierszy patriotycznych z 1863 r. Po upadku powstania, wobec represji władz, biżuteria patriotyczna przestała być powszechną formą demonstracji uczuć narodowych. Powstawała odtąd sporadycznie. Najcenniejszymi i najbardziej wzruszającymi pamiątkami z lat 70. i 80. XIX w. były pamiątki wykonane przez więźniów i zesłańców. Zachował się zbiór takich pamiątek, m.in. butelka z umieszczoną we wnętrzu makietą kopalni srebra na Syberii oraz model celi więziennej w forcie austriackim z 1865 r. W kolekcji znajdują się także wykonywane w 2. połowie XIX w., haftowane i malowane, alegorie powstań narodowych z motywem mogiły ojczyzny, obrusiki i hafty z herbami Polski i Litwy oraz bransoletki, medaliki i broszki.
Coraz silniejszy, począwszy od lat 90. XIX w., nurt odradzających się dążeń niepodległościowych, szczególnie widoczny w zaborze austriackim, został udokumentowany licznymi medalionami, odznakami, brelokami, nalepkami, przedmiotami użytkowymi i biżuterią. Przedmioty powstawały z okazji rocznic: uchwalenia Konstytucji 3 Maja, 250. rocznicy odsieczy wiedeńskiej, pogrzebu Adama Mickiewicza w 1891 r., odsłonięcia pomnika Mickiewicza w Krakowie i we Lwowie, 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem i odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie w 1910 r., a także powstań kościuszkowskiego i styczniowego.
Po wybuchu I wojny światowej, powstaniu Legionów Polskich i Naczelnego Komitetu Narodowego, zabór austriacki stał się enklawą, w której można było oficjalnie ujawniać uczucia patriotyczne. Uroczyste obchodzenie rocznic wybuchu kolejnych powstań, rocznic śmierci bohaterów narodowych, zaowocowało powstaniem dziesiątków najróżnorodniejszych pamiątek, głównie takich jak obrączki, pierścionki, broszki, tabakierki, szpile ozdobne, odznaki, plakietki, żetony i medaliony, albumy pamiątkowe, Tarcze Legionowe i kolumny Legionów. Zwyczaj uwieczniania za pośrednictwem pamiątek patriotycznych ważnych dla Polski i Krakowa wydarzeń przetrwał do dziś.
Zachowały się różne przedmioty tego typu z lat 1918–1990. Wśród nich można wymienić m.in. odznakę oswobodzenia Krakowa z 1918 r., pamiątki związane ze sprowadzeniem zwłok Juliusza Słowackiego na Wawel, sypaniem kopca Piłsudskiego w Krakowie (np. pamiątkowe łopatki, miniaturowe taczki), przedmioty wykonane przez osoby osadzone przez hitlerowców w więzieniu przy ul. Montelupich i Czarnieckiego (serwetka z nazwiskami więźniarek, szachy i popielniczka z chleba, biżuteria, różańce, butelka z emblematami Męki Pańskiej). Jest też srebrny pierścionek z orłem polskim z 1941 r., odznaki partyzanckie przekazane przez Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) z lat 1939–1945, a z czasów nam współczesnych m.in. pamiątki z obchodów katyńskich w Krakowie w latach 1990 i 1991 (krzyżyk i wstęgi od wieńców złożonych pod Krzyżem Katyńskim 11 listopada 1991 r.).
Zbiór pamiątek patriotycznych, zróżnicowany pod względem artystycznym, ikonograficznym i przedmiotowym, pozwala na prześledzenie ewolucji zjawiska, jakim jest pamiątkarstwo historyczne i przyjrzenie się historii miasta w aspekcie reakcji społeczeństwa na minione i bieżące wydarzenia społeczne i polityczne.
Najcenniejszą pamiątką z okresu powstania kościuszkowskiego jest złoty pierścionek z miniaturowym portretem Tadeusza Kościuszki. Z okresem rewolucji krakowskiej 1846 r. wiąże się m.in. medalion brązowy upamiętniający rzeź galicyjską z podobiznami kanclerza Austrii Klemensa Metternicha i Jakuba Szeli, autorstwa Henryka Dmowskiego, sztandar powstania z orłem bez korony i pierścionek pokryty czarną emalią z napisem „Wieczna Łza 1846” nawiązujący do końcowych wydarzeń tego roku. Do cennych pamiątek z walk krakowskich okresu Wiosny Ludów należy haft koralikowy z emblematami patriotycznymi z 1848 r. i biało-czerwone rozetki z orzełkiem noszone przez powstańców.
Z czasów powstania listopadowego pochodzi para obrączek złotych emaliowanych z oczkami w formie trumien, w których ukryte są postaci powstańców pokazujące się po naciśnięciu wmontowanego w obrączki mechanizmu. Także broszka z Orłem, Pogonią i skrzyżowanymi kosą i lancą oraz trzy alegorie powstania listopadowego z herbami Polski i Litwy haftowane przez anonimowe autorki. Z upadkiem powstania wiążą się: alegoria namalowana przez Januarego Suchodolskiego na blaszce w 1840 r. i makatka z 1831 r. wykonana przez anonimowego zesłańca na Syberii.
Ożywienie patriotycznych uczuć w latach poprzedzających powstanie styczniowe udokumentowane jest cenną kolekcją biżuterii żałobnej, tzw. czarnej biżuterii. Składają się na nią obrączki, medaliki, krzyżyki metalowe i srebrne noszone masowo dla upamiętnienia ofiar lutowych, marcowych i kwietniowych manifestacji patriotycznych, jakie miały miejsce w Warszawie w 1862 r. oraz kolekcja bardziej elitarnej biżuterii, wykonanej ze srebra, laki, ebonitu, czarnego szkliwa i pereł; korale, bransolety i naszyjniki przypominające wyglądem łańcuchy, kajdany i gałązki cierniowe. Z samym powstaniem wiążą się m.in. album i tableau z fotografiami powstańców, srebrny orzeł z drzewca chorągwi dyktatora powstania Mariana Langiewicza, ryngraf powstańczy i pamiętnik – album ze zbiorem wierszy patriotycznych z 1863 r. Po upadku powstania, wobec represji władz, biżuteria patriotyczna przestała być powszechną formą demonstracji uczuć narodowych. Powstawała odtąd sporadycznie. Najcenniejszymi i najbardziej wzruszającymi pamiątkami z lat 70. i 80. XIX w. były pamiątki wykonane przez więźniów i zesłańców. Zachował się zbiór takich pamiątek, m.in. butelka z umieszczoną we wnętrzu makietą kopalni srebra na Syberii oraz model celi więziennej w forcie austriackim z 1865 r. W kolekcji znajdują się także wykonywane w 2. połowie XIX w., haftowane i malowane, alegorie powstań narodowych z motywem mogiły ojczyzny, obrusiki i hafty z herbami Polski i Litwy oraz bransoletki, medaliki i broszki.
Coraz silniejszy, począwszy od lat 90. XIX w., nurt odradzających się dążeń niepodległościowych, szczególnie widoczny w zaborze austriackim, został udokumentowany licznymi medalionami, odznakami, brelokami, nalepkami, przedmiotami użytkowymi i biżuterią. Przedmioty powstawały z okazji rocznic: uchwalenia Konstytucji 3 Maja, 250. rocznicy odsieczy wiedeńskiej, pogrzebu Adama Mickiewicza w 1891 r., odsłonięcia pomnika Mickiewicza w Krakowie i we Lwowie, 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem i odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie w 1910 r., a także powstań kościuszkowskiego i styczniowego.
Po wybuchu I wojny światowej, powstaniu Legionów Polskich i Naczelnego Komitetu Narodowego, zabór austriacki stał się enklawą, w której można było oficjalnie ujawniać uczucia patriotyczne. Uroczyste obchodzenie rocznic wybuchu kolejnych powstań, rocznic śmierci bohaterów narodowych, zaowocowało powstaniem dziesiątków najróżnorodniejszych pamiątek, głównie takich jak obrączki, pierścionki, broszki, tabakierki, szpile ozdobne, odznaki, plakietki, żetony i medaliony, albumy pamiątkowe, Tarcze Legionowe i kolumny Legionów. Zwyczaj uwieczniania za pośrednictwem pamiątek patriotycznych ważnych dla Polski i Krakowa wydarzeń przetrwał do dziś.
Zachowały się różne przedmioty tego typu z lat 1918–1990. Wśród nich można wymienić m.in. odznakę oswobodzenia Krakowa z 1918 r., pamiątki związane ze sprowadzeniem zwłok Juliusza Słowackiego na Wawel, sypaniem kopca Piłsudskiego w Krakowie (np. pamiątkowe łopatki, miniaturowe taczki), przedmioty wykonane przez osoby osadzone przez hitlerowców w więzieniu przy ul. Montelupich i Czarnieckiego (serwetka z nazwiskami więźniarek, szachy i popielniczka z chleba, biżuteria, różańce, butelka z emblematami Męki Pańskiej). Jest też srebrny pierścionek z orłem polskim z 1941 r., odznaki partyzanckie przekazane przez Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) z lat 1939–1945, a z czasów nam współczesnych m.in. pamiątki z obchodów katyńskich w Krakowie w latach 1990 i 1991 (krzyżyk i wstęgi od wieńców złożonych pod Krzyżem Katyńskim 11 listopada 1991 r.).
Zbiór pamiątek patriotycznych, zróżnicowany pod względem artystycznym, ikonograficznym i przedmiotowym, pozwala na prześledzenie ewolucji zjawiska, jakim jest pamiątkarstwo historyczne i przyjrzenie się historii miasta w aspekcie reakcji społeczeństwa na minione i bieżące wydarzenia społeczne i polityczne.
